تفاوت بین بدعت و رسم و رسوم یک جامعه چیست؟

[کریمی 0]

تفاوت بین بدعت و رسم و رسوم یک جامعه چیست؟

پاسخ اجمالی:

بدعت و رسم و رسوم دو مفهوم متفاوت‌اند؛ بدعت به نوآوری‌هایی در دین گفته می‌شود که فاقد پشتوانه شرعی بوده و به دین نسبت داده می‌شوند، در حالی که رسم و رسوم، هنجارهای اجتماعی و فرهنگی‌اند که در طول زمان شکل گرفته و بخشی از هویت جامعه محسوب می‌شوند. بدعت موجب انحراف از اصول دینی و ایجاد تفرقه می­شود، اما رسم و رسوم معمولاً در خدمت حفظ اخلاق، انسجام و فرهنگ جامعه‌اند. تشخیص دقیق مرز میان این دو برای حفظ اصالت دین و پویایی فرهنگ ضروری است.

پاسخ تفصیلی:

این دو واژه، هرچند در ظاهر ممکن است شباهت‌هایی داشته باشند، اما در واقع مفاهیم کاملاً متفاوتی را دربرمی‌گیرند؛ درک دقیق این تفاوت‌ها برای تمایز بین رفتارهای مثبت و منفی، و همچنین حفظ اصالت و پویایی فرهنگ و دین، ضروری است.

بدعت:

 در تعریف بدعت باید گفت بدعت در لغت به معنای ایجاد کردن چیزی است که برای آن از قبل خلق وذکر و معرفتی نبوده است؛[1] در اصطلاح مراد از بدعت، کم کردن و زیاد کردن از دین با انتساب آن به دین می باشد[2] بر این اساس بدعت به معنای امر نوظهوری است که برای آن در شریعت دلیلی نباشد که بر آن دلالت کند و اگر دلیلی در شرع وجود داشته باشد، شرعاً بدعت نیست؛ اگرچه در لغت آن را بدعت نامند.[3] ویژگی های بدعت:

 از ویژگی‌های بدعت، مخالفت با اصول و آموزه‌های اصلی دین یا مذهب است؛ زیرا اصل مسلم اسلام بر این است که حلال پیامبر(ص) تا قیامت حلال و حرام آن تا قیامت حرام است؛[4] اما فرد مبتدع با وجود این اصل، امری را از دین کم و یا امری را به دین می افزاید؛ از دیگر ویژگی های بدعت این است که بدعت‌ها معمولاً فاقد هرگونه پشتوانه شرعی، دینی یا مستندات معتبر هستند[5] و معمولاً باعث ایجاد تفرقه و اختلاف در میان پیروان یک دین می‌شوند بگونه ای که در هیچ چیزی با یک دیگر هم نظر نیستند مانند آنچه که بعد از رسول خدا(ص) اتفاق افتاد و تنها مسلمانان در اصل شهادتین با یک دیگر هم نظر ماندند.[6]

رسم و رسوم جامعه :

 در تعریف رسم و رسوم گفته شده است به هنجار هایی که از اهمیت بالایی نسبت به دیگر هنجارهای اجتماعی برخوردار است بگونه ای که اخلاق جامعه را هدایت می کند و برای جامعه مقدس است و تجاوز به آنها موجب واکنش تند و سریع جامعه می شود، رسم و رسوم می گویند.[7]

 رسم، رسوم و آیین یک ملت می تواند اموری مانند احترام به نان و نمک، اعتقاد به تقدس آب و چشمه، میانجی گری ریش سفیدان[8] و آیین هایی مانند نوروز باشد که جزء کهن ترین آیین های ایرانی است که ایرانیان با هر مذهب و دینی آن را حفظ کرده اند.

ویژگی های رسم و رسوم:

از ویژگی های رسم و رسوم، تکرار و استمرار در طول زمان شکل گیری است چنانکه به عنوان الگوهای رفتاری در جامعه نهادینه می‌شوند و افراد جامعه خود را ملزم به رعایت آن‌ها می‌دانند و از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شوند و به عنوان بخشی از هویت فرهنگی یا اجتماعی جامعه محسوب می‌شود و هیچ حادثه و اتفاقی نمی تواند آن را تغییر دهد که نمونه بارز آن همین جشن نوروز در میان ایرانیان است. [9]

تمایز بین بدعت و رسم و رسوم:

گاهی اوقات، تشخیص مرز بین بدعت‌ها و سنت‌ها می‌تواند کمی پیچیده باشد؛ برخی از رسم و رسوم‌ها ممکن است ریشه در رفتار اشتباه گذشتگان داشته باشند و به مرور زمان به عنوان بخشی از فرهنگ دینی پذیرفته شوند؛ مثلاً غذا خوردن و مهمان شدن مردم در خانه صاحبان عزاء، که امروزه به عنوان بخشی از فرهنگ دینی پذیرفته شده، در حالی که از دیدگاه دینی، این عمل مکروه است.[10]

از سوی دیگر، برخی رسم و رسوم‌ها ممکن است به اشتباه به عنوان بدعت شناخته شوند، در حالی که ریشه در فرهنگ و آداب و رسوم مردم دارند؛ برای مثال، روش‌های مختلف عزاداری برای ائمه معصومین(ع) در مناطق مختلف متفاوت است؛ برخی ممکن است این روش‌ها را بدعت بدانند؛ اما در واقع، این رسوم ریشه در فرهنگ محلی دارند؛ یکی از نمونه‌های بارز این موضوع، مراسم نخل‌گردانی در عاشورای امام حسین(ع) است که بر اساس آداب و رسوم مناطق مرکزی ایران شکل گرفته است.[11]

نتیجه گیری:

تشخیص درست تفاوت بین بدعت‌ها و رسم و رسوم‌ها اهمیت زیادی دارد؛ زیرا بدعت‌ها باعث انحراف و تفرقه در جامعه می­شوند، در حالی که رسم و رسوم‌ها می‌توانند به حفظ هویت و فرهنگ جامعه کمک کنند.

 

---

[1] العین، الفراهیدی، خلیل بن احمد،  ج2، ص54 

[2] رسائل الشريف المرتضى، السيد الشريف المرتضي، ج2، ص264 

[3] جامع العلوم والحكم، الحنبلي، ابن رجب، ج2، ص781

[4] بصائر الدرجات، الصفار القمي، محمد بن الحسن، ج1، ص148

[5] عمدة القاري شرح صحيح البخاري، العيني، بدر الدين، ج25، ص27

[6] الميزان في تفسير القرآن، العلامة الطباطبائي، ج1، ص5

[7] آشنایی با مفاهیم اساسی جامعه‌شناسی، عضدانلو، حمید، ص14

[8] بازتاب رسوم ایران باستان در فرهنگ مردم ایلام، فصل نامه فرهنگ ایلام، گیلانی، نجم الدین، ص110

[9] مجله یادگار، فروردین 1324، سال اول - شماره 8، ص1

[10] وسائل الشيعة ، شیخ حر العاملی، ج2، ص888 

[11] نخل گردانی محرم در درخش نگاهی انسان شناختی، حمیدی، سمیه، ص85