بدعت دارای چند قسم می باشد؟ و آیا بدعت خوب هم داریم؟

[کریمی 0]

بدعت دارای چند قسم می باشد؟ و آیا بدعت خوب هم داریم؟

 

پاسخ اجمالی:

بدعت از مفاهیم بحث‌برانگیز در فقه اسلامی است که تقسیم‌بندی آن میان علمای شیعه و اهل سنت محل اختلاف است. برخی از علمای اهل سنت مانند شافعی و ابن‌حزم، بدعت را به خوب و بد تقسیم کرده‌اند و حتی آن را مطابق احکام خمسه (واجب، حرام، مستحب، مکروه، مباح) دسته‌بندی نموده‌اند. در مقابل، بسیاری از علمای شیعه مانند شهید اول و علامه مجلسی، تنها قسم حرام را بدعت واقعی دانسته‌اند.

پاسخ تفصیلی:

بدعت در طول تاریخ اسلام همواره یکی از موضوعات پرجنجال و بحث‌برانگیز بوده است؛ مفهوم بدعت و تقسیم‌بندی آن بین علمای شیعه و اهل سنت تفاوت‌های زیادی دارد؛ در این مجال، به بررسی نظرات مختلف در مورد بدعت و تقسیمات آن خواهیم پرداخت و دیدگاه‌های متنوع علمای اسلامی را مورد ارزیابی قرار می‌دهیم.

برخی از علمای اهل سنت مانند شافعی، ابن‌حزم، غزالی و ابن‌اثیر هر نوع بدعت را ناپسند نمی‌دانند و به وجود بدعت‌های خوب نیز اشاره کرده‌اند؛ مثالی که آن‌ها به آن استناد می‌کنند، سخن خلیفه دوم اهل سنت، عمر بن خطاب، در مورد سفارش به ‌جماعت‌خواندن نماز تراویح است که آن را بدعتی خوب نامیده است؛[1] به گفته ابن حجر عسقلانی: مراد از بدعت، چیزی است که پدید آمده و هیچ اصلی در شرع ندارد؛ اما آنچه دارای اصلی است که شرع بر آن دلالت دارد، بدعت محسوب نمی‌شود. پس بدعت در عرف شرع نکوهیده است، برخلاف معنای لغوی آن؛ زیرا در لغت، هر چیز تازه‌ای که بدون نمونه پیشین پدید آید، بدعت نامیده می‌شود، خواه پسندیده باشد یا ناپسند.[2] برخی دیگر از علمای اهل سنت نیز بدعت را بر اساس احکام خمسه به پنج دسته واجب، حرام، مستحب، مکروه و مباح تقسیم کرده‌اند.[3]

با این حال، بیشتر علمای شیعه و برخی از اهل سنت این تقسیم‌بندی‌ها را قبول ندارند؛ به عنوان مثال، خود شاطِبی که این تقسیم را از سایر علمای اهل سنت نقل می کند با تقسیم بدعت مخالفت کرده است؛ او دو اشکال اساسی مطرح می‌کند: اولاً، خود این تقسیم‌بندی چون دلیل شرعی ندارد، بدعت است و ثانیاً، مفاهیمی مانند بدعت واجب یا مستحب یا مباح، خود متناقض هستند؛ زیرا اگر دلیلی شرعی برای وجوب، استحباب یا اباحه چیزی وجود داشته باشد، آن چیز دیگر بدعت نخواهد بود.[4]

شهید اول در کتاب "القواعد و الفوائد" نوشته است که امور تازه‌ای که پس از پیامبر اسلام(ص) شکل گرفتند، به پنج قسم: واجب مانند تدوین قرآن، حرام مانند تحریم ازدواج موقت، مستحب مانند ساخت مدارس، مکروه مانند پرخوری و مباح مانند تهیه وسایل رفاه تقسیم می‌شوند؛ اما تنها قسم حرام آن بدعت است؛[5] هرچند به گفته آیت الله سبحانی، شهید اول در کتاب دیگری به بدعت مکروه نیز اشاره کرده است؛[6] علامه مجلسی نیز با استناد به روایتی که در آن آمده است "هر بدعتی حرام است"، این تقسیم‌بندی پنج‌گانه را رد کرده است.[7]

با توجه به تعریفی که از بدعت در کلام فقهاء شیعه مطرح شده، بدعت در اصطلاح فقهاء دارای سه ویژگی است: 1. دخل و تصرف در دین بگونه ای که یک چیزی از دین کم شود و یا یک چیزی به دین اضافه شود؛ 2. اينكه هيچ ريشه اى در دين نداشته باشد؛ 3. به عنوان یک امر شرعی و دینی در جامعه تبلیغ و ترویج می‎شود.[8]

لذا می توان گفت تقسیماتی که برای بدعت بیان شده با توجه به معنای لغوی آن قابل تصور است اما با توجه به معنای اصطلاحی آن چنین تقسیمی دیگر قابل تصور نمی باشد. زیرا که بدعت به معنای اصطلاحی یقینا حرام می باشد.[9]

 

 

---

[1] دراسات فقهية في مسائل خلافية، الطبسي، الشيخ نجم الدين، ص168 / البدعة مفهومها ، حدها وآثارها ومواردها، السبحانی، الشیخ جعفر، ص26 – 27

[2] فتح الباری، العسقلانی، ابن حجر، ج13، ص253  

[3] الاعتصام، الشاطبی، ابراهیم بن موسی، ج1، ص241  

[4] همان، ص246

[5] القواعد و الفوائد، الشهید الاول، ج2، ص144  

[6] البدعة مفهومها ، حدها وآثارها ومواردها، السبحانی، الشیخ جعفر، ص28  

[7] مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، العلامة المجلسي، ج1، ص193  

[8] بدعت( معیارها و پیامدها)، بیاتی، جعفر، ص41 

[9] عوائد الايام ، النراقي، المولى احمد، ص111