دیدگاه قرآن کریم در رابطه با بدعت چیست؟

[کریمی 0]

دیدگاه قرآن کریم در رابطه با بدعت چیست؟

پاسخ اجمالی:

قرآن کریم بدعت را به عنوان دخالت ناروا در دین الهی معرفی می‌کند؛ یعنی افزودن یا تغییر دادن احکام و آیین‌های دینی بدون اذن خداوند؛ در آیات متعدد، این عمل به شدت نکوهش شده و از مؤمنان خواسته شده است که تنها از وحی الهی و سنت پیامبر اکرم (ص) پیروی کنند؛ نمونه‌هایی مانند رهبانیت، تحریم و تحلیل خودسرانه، تغییر آیات، و ساخت آیین‌های جدید بدون اجازه خداوند، همگی مصادیقی از بدعت‌گذاری هستند که قرآن آن‌ها را مردود و گمراه‌کننده می‌داند.

پاسخ تفصیلی:

اصطلاح "بدعت" یکی از مفاهیم مهم در قرآن کریم است؛ این مفهوم به معنای افزودن یا تغییر دادن در دین الهی بدون اجازه خداوند متعال است؛[1] اهمیت این موضوع به حدی است که در آیات متعدد قرآن کریم به آن اشاره شده و بر نهی از آن تأکید شده است؛ در اینجا به چند نمونه از آیات مرتبط اشاره می‌شود:

خداوند متعال آیینی به نام رهبانیت را به عنوان یک رسم دینی مقرر نکرد، اما خود راهبان این رسم را بنیان نهادند و به نوعی بدعت گذاشتند؛ قرآن کریم در سوره مبارکه حدید می فرماید: «و رهبانیتی که آنها ابداع کردند، ما بر آنان مقرر نکردیم...»[2]

در آیه دیگری خداوند به مخالفان پیامبر اسلام (ص) می فرماید که رسالت دادن به شخصی مانند محمد (ص) امری تازه و بدعت نیست، بلکه خداوند پیش از او نیز به کسانی این مقام را داده است؛ این ماجرا در سوره مبارکه احقاف اینگونه از قول خداوند متعال ذکر شده است: «بگو: من از بین رسولان، اولین پیغمبر نیستم (که تازه در جهان آوازه رسالت بلند کرده باشم تا تعجب و انکار کنید) و نمی‌دانم که با من و شما عاقبت چه می‌کنند؟ من جز آنچه بر من وحی می‌شود پیروی نمی‌کنم و جز آنکه با بیان روشن (خلق را آگاه کنم و از خدا) بترسانم وظیفه‌ای ندارم.»[3]

نمونه دیگری از آیات که با وجود عدم استفاده از واژه "بدعت" یا هم‌خانواده‌هایش، محتوای آن نشان‌دهنده نهی از بدعت‌گذاری در دین است، در مورد نکوهش مشرکان توسط خداوند می باشد؛ که باری تعالی از آنها می‌پرسد که چرا بخشی از طعام‌های الهی را حرام و بخشی را حلال کرده‌اند؛ آیا خدا به آنان اجازه داده یا بر خدا دروغ بسته‌اند؟

در سوره مبارکه یونس اینگونه آمده است: «(به مشرکان عرب) بگو: با من بگویید که آیا رزقی که خدا برای شما فرستاده (و حلال فرموده) و شما از پیش خود بعضی را حرام و بعضی را حلال می‌کنید، آیا این به دستور خداست یا بر خدا افترا می‌بندید؟»[4]

در جایی دیگر از همین سوره مبارکه خداوند به پیامبر (ص) می فرماید:  «و هنگامی که آیات روشن ما بر آنان خوانده شود، کسانی که دیدار [قیامت] ما [و محاسبه شدن اعمالشان] را امید ندارند، می گویند: قرآنی غیر این بیاور یا آن را [به آیاتی دیگر که خوش آیند طبع ما باشد] تغییر ده!! بگو: مرا نرسد که آن را از نزد خود تغییر دهم؛ جز آنچه را به من وحی می شود، پیروی نمی کنم؛ من اگر پروردگارم را نافرمانی کنم، از عذاب روزی بزرگ می ترسم»؛[5] همچنین خداوند متعال به مسلمانان می فرماید: «و شما نباید از پیش خود به دروغ چیزی را حلال و چیزی را حرام گویید و به خدا نسبت دهید تا بر خدا دروغ بندید، که آنان که بر خدا دروغ بندند هرگز روی رستگاری نخواهند دید.»[6]

در جایی دیگر، خداوند متعال کسانی را که احکامشان مطابق حکم خدا نیست، کافر، ظالم و فاسق می‌خواند.[7]  همچنین خداوند متعال کسانی را که بدون اجازه او دینی را از ناحیه خود ساخته‌اند، سخت نکوهش کرده است؛ در سوره مبارکه شوری اینگونه می خوانیم:

«آیا مشرکان و کافران معبودانی دارند که بی اذن خدا آیینی را برای آنان پایه گذاری کرده اند؟ [در صورتی که پایه گذاری آیین، حق ویژه خداست و کسی را نرسد که از نزد خود آیینی بسازد] اگر فرمان قاطعانه خدا بر مهلت یافتنشان نبود، مسلماً میانشان [به نابودی و هلاکت] حکم می شد؛ و بی تردید برای ستمکاران عذابی دردناک خواهد بود.»[8]

نتیجه گیری:

با بررسی این آیات شریفه می‌توان نتیجه گرفت که اصطلاح "بدعت" ریشه قرآنی دارد؛ دین خداوند قوانین و احکام مشخصی دارد که هیچ‌کس حق ندارد در آنها تغییر ایجاد کند یا چیزی به آنها بیفزاید؛ هرگونه بدعت‌گذاری در دین نه تنها ناپسند و غیرقابل قبول است، بلکه گناهی بزرگ و نابخشودنی محسوب می‌شود؛ پیروی از دستورات خداوند و پیامبرش و بازگشت به قرآن و سنت در هنگام بروز اختلافات، تنها راه درست و منطقی برای حفظ اصالت و خلوص دین خواهد بود.

 

 

 

---

[1] برای توضیح بیشتر رجوع شود به عنوان: بدعت چیست و چگونه تعریف می شود؟

[2] حدید/ 27  (ثُمَّ قَفَّيْنَا عَلَىٰ آثَارِهِمْ بِرُسُلِنَا وَقَفَّيْنَا بِعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ وَآتَيْنَاهُ الْإِنْجِيلَ وَجَعَلْنَا فِي قُلُوبِ الَّذِينَ اتَّبَعُوهُ رَأْفَةً وَرَحْمَةً وَرَهْبَانِيَّةً ابْتَدَعُوهَا مَا كَتَبْنَاهَا عَلَيْهِمْ إِلَّا ابْتِغَاءَ رِضْوَانِ اللَّهِ فَمَا رَعَوْهَا حَقَّ رِعَايَتِهَا ۖ فَآتَيْنَا الَّذِينَ آمَنُوا مِنْهُمْ أَجْرَهُمْ ۖ وَكَثِيرٌ مِنْهُمْ فَاسِقُونَ)

[3] أحقاف/ 9  (قُلْ مَا كُنْتُ بِدْعًا مِنَ الرُّسُلِ وَمَا أَدْرِي مَا يُفْعَلُ بِي وَلَا بِكُمْ ۖ إِنْ أَتَّبِعُ إِلَّا مَا يُوحَىٰ إِلَيَّ وَمَا أَنَا إِلَّا نَذِيرٌ مُبِينٌ)

[4] یونس/59 (قُلْ أَرَأَيْتُمْ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ لَكُمْ مِنْ رِزْقٍ فَجَعَلْتُمْ مِنْهُ حَرَامًا وَحَلَالًا قُلْ آللَّهُ أَذِنَ لَكُمْ ۖ أَمْ عَلَى اللَّهِ تَفْتَرُونَ)

[5] یونس/ 15  (وَإِذَا تُتْلَىٰ عَلَيْهِمْ آيَاتُنَا بَيِّنَاتٍ ۙ قَالَ الَّذِينَ لَا يَرْجُونَ لِقَاءَنَا ائْتِ بِقُرْآنٍ غَيْرِ هَٰذَا أَوْ بَدِّلْهُ ۚ قُلْ مَا يَكُونُ لِي أَنْ أُبَدِّلَهُ مِنْ تِلْقَاءِ نَفْسِي ۖ إِنْ أَتَّبِعُ إِلَّا مَا يُوحَىٰ إِلَيَّ ۖ إِنِّي أَخَافُ إِنْ عَصَيْتُ رَبِّي عَذَابَ يَوْمٍ عَظِيمٍ)

[6] نحل/ 116  (وَلَا تَقُولُوا لِمَا تَصِفُ أَلْسِنَتُكُمُ الْكَذِبَ هَٰذَا حَلَالٌ وَهَٰذَا حَرَامٌ لِتَفْتَرُوا عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ ۚ إِنَّ الَّذِينَ يَفْتَرُونَ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ لَا يُفْلِحُونَ)

[7] مائدة/ 44 ، 45  (إِنَّا أَنْزَلْنَا التَّوْرَاةَ فِيهَا هُدًى وَنُورٌ ۚ يَحْكُمُ بِهَا النَّبِيُّونَ الَّذِينَ أَسْلَمُوا لِلَّذِينَ هَادُوا وَالرَّبَّانِيُّونَ وَالْأَحْبَارُ بِمَا اسْتُحْفِظُوا مِنْ كِتَابِ اللَّهِ وَكَانُوا عَلَيْهِ شُهَدَاءَ ۚ فَلَا تَخْشَوُا النَّاسَ وَاخْشَوْنِ وَلَا تَشْتَرُوا بِآيَاتِي ثَمَنًا قَلِيلًا ۚ وَمَنْ لَمْ يَحْكُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الْكَافِرُونَ - وَكَتَبْنَا عَلَيْهِمْ فِيهَا أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَالْعَيْنَ بِالْعَيْنِ وَالْأَنْفَ بِالْأَنْفِ وَالْأُذُنَ بِالْأُذُنِ وَالسِّنَّ بِالسِّنِّ وَالْجُرُوحَ قِصَاصٌ ۚ فَمَنْ تَصَدَّقَ بِهِ فَهُوَ كَفَّارَةٌ لَهُ ۚ وَمَنْ لَمْ يَحْكُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ)

[8] شوری/ 21  (أَمْ لَهُمْ شُرَكَاءُ شَرَعُوا لَهُمْ مِنَ الدِّينِ مَا لَمْ يَأْذَنْ بِهِ اللَّهُ ۚ وَلَوْلَا كَلِمَةُ الْفَصْلِ لَقُضِيَ بَيْنَهُمْ ۗ وَإِنَّ الظَّالِمِينَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ)