چه مواردی به عنوان بدعت‌های معروف در تاریخ اسلام شناخته می‌شوند؟

[نوری زاده 0]

پاسخ اجمالی:

در تاریخ اسلام، برخی اعمال و سنت‌ها بدون پشتوانه شرعی و برخلاف سیره پیامبر اکرم (ص) به عنوان بدعت شناخته شده‌اند. از جمله این موارد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

نماز جماعت تراویح که توسط عمر بن خطاب پایه‌گذاری شد، در حالی که پیامبر (ص) آن را فرادی اقامه می‌کردند.

دست بسته نماز خواندن (تکتف) که در سنت پیامبر (ص) وجود نداشته و اختلاف مذاهب اهل سنت نیز گواهی بر عدم اصالت آن است.

عبارت "الصلاة خیر من النوم" در اذان صبح که پس از وفات پیامبر (ص) و توسط غیر مؤذن وارد اذان شد و بعدها تثبیت گردید.

پاسخ تفصیلی: 

بدعت به معنای ایجاد چیزی جدید است که هیچ اصل و مبنایی در کتاب و سنت ندارد و صرفاً بر اساس نظرات شخصی یا گروهی انجام می‌شود؛[1] در تاریخ اسلام، بدعت‌های متعددی رخ داده که برخی از آن‌ها تأثیرات قابل توجهی بر جوامع اسلامی داشته‌اند؛ در ادامه به چند نمونه از بدعت‌های معروف اشاره می‌کنیم:

بدعت در نماز تراویح

بدعت در نماز تراویح یکی از اولین و معروف‌ترین بدعت‌ها در تاریخ اسلام است؛ پس از وفات پیامبر اکرم (ص)، عمر بن خطاب، خلیفه دوم اهل تسنن، نماز تراویح را به صورت جماعت برگزار کرد؛ عبدالرحمن بن عبدالقاری نقل می‌کند که در یکی از شب‌های ماه مبارک رمضان به همراه عمر بن خطاب به مسجد رفت؛ آن‌ها مشاهده کردند که بعضی افراد به صورت فرادی و برخی دیگر به صورت گروهی نماز می‌خوانند؛ عمر بیان کرد: نظرم این است که اگر این نمازگزاران را به یک امام جماعت بسپارم، بهتر خواهد بود؛ او سپس تصمیم گرفت و سپس ابی بن کعب را مأمور برگزاری نماز جماعت کرد.

عبدالرحمن بن عبدالقاری ادامه می‌دهد که در شب دیگری، به همراه عمر از منزل بیرون آمد و شاهد بود که مردم به همراه یک امام جماعت نماز می‌خوانند؛ عمر در واکنش به این مشاهده گفت: این کار، چه بدعت خوبی است.[2]

به این صورت، عمر بن خطاب نماز تراویح را به صورت جماعت در آورد و این کار به عنوان یک بدعت نیکو شناخته شد؛ این در حالی است که پیامبر اکرم (ص) این نماز را به صورت فرادی انجام می‌دادند؛ علماء اهل سنت نیز به این نکته تصریح کرده اند که اولین کسی که مردم را بر یک امام برای نماز تراویح جمع کرد، عمربن خطاب بوده است و قبل از او چنین چیزی در عهد رسول الله(ص) و خلیفه اول وجود نداشته است.[3]

تکتف(دست بسته نماز خواندن)

یکی دیگر از بدعت‌های بزرگ در تاریخ اسلام که توسط بزرگان اهل تسنن وارد اسلام شده است، دست بسته نماز خواندن است و این بدعت را نیز منتسب به پیامبر اکرم(ص) نموده­اند.[4] این درحالیست که علماء اهل سنت معترف هستند که علت اختلاف مذاهب چهارگانه اهل سنت در حکم فقهی دست بسته نماز خواندن، این است که این عمل از سنت­های نبی مکرم اسلام(ص) نمی­باشد و مردم به آن امر کرده­اند.[5] حتی در این مسأله، در کتب اهل سنت، روایت برخلافش نیز وجود دارد که بدین صورت نقل شده است: محمد بن عمر و ابن عطا روایت کرده‌اند ابوحمید ساعدی از ده نفر از اصحاب رسول خدا (ص) شنید که یکی از این ده نفر ابوقتاده است پس ابوحمید می‌گوید من داناترین شما به نماز رسول خدا (ص) هستم به او گفتند: نماز را عرضه کن، او چنین گفت: رسول خدا (ص) زمانی که به نماز می‌ایستاد دو دست خود را بالا می‌برد تا موازی دو گوشش قرار می‌گرفت سپس تکبیر می‌گفت تا اینکه هر عضو بدنش در جای خود قرار می‌گرفت سپس حمد و سوره را قرائت می‌کرد سپس تکبیر می‌گفت سپس دو دستش را تا گوشش بالا می‌آورد سپس به رکوع می‌رفت و دو کف دست خود را بر زانو می‌گذاشت سپس آرام می‌گرفت نه سرش را بالا می‌آورد و نه زیاد پایین می‌انداخت و می‌گفت خدا سخن کسی که او را مدح کند شنید سپس دو دستش را بالا برد تا کنار گوشش قرار گرفت سپس گفت: الله اکبر و سپس خود را به زمین‌ انداخت و دو کف دست خود را کنار خود گذاشت سپس سر بلند کرد و بر پای چپ نشست و انگشتان دو پایش را موقع سجده باز کرد و سجده کرد و سپس الله اکبر گفت و بلند شد و بر پای چپ نشست تا همه‌ اندامش آرام گرفت سپس در سجده بعد همین‌کار را کرد .... همه گفتند: راست گفتی رسول خدا (ص) این‌چنین نماز می‌خواند.[6]

گفتن جمله "الصلاة خیر من النوم" در اذان صبح

بدعت دیگری که در تاریخ اسلام رخ داده است این است که عده ای از مسلمانان(أهل تسنن) در اذان صبح  می‌گویند:"الصلاة خیر من النوم" و این را منتسب به نبی مکرم اسلام(ص) نیز می دانند؛[7] این در حالیست که علماء اهل سنت در کتاب­های خود چنین نقل نموده اند: حسن بن مسلم، به من خبر داد که مردی، از طاووس (که با عدّه‌ای نشسته بود) پرسید: ‌ای ابو‌ عبد‌الرحمان! از چه زمانی جمله «الصلاة خیر من النوم» گفته شد؟ طاووس گفت: این جمله در عهد پیامبر خدا (ص) گفته نشد؛ بلکه بلال، در زمان ابو‌بکر و پس از وفات پیامبر (ص) آن را از مردی که مؤذّن نبود، شنید و آن را از او گرفت و در اذان گفت. [حکومتِ] ابو‌بکر، چندان نپایید و عمر که آمد، گفت: کاش بلال را از این چیزی که به وجود آورد، نهی کنیم! و گویا فراموش کرد که چنین کند. پس مردم تا به امروز، این جمله را در اذان می‌گویند.[8]

نتیجه گیری:

در تاریخ اسلام، برخی رفتارها که پس از پیامبر اکرم‌(ص) و بدون پشتوانه شرعی رایج شدند، از جمله: برپایی نماز تراویح به جماعت، دست بسته نماز خواندن (تکتف) و افزودن جمله «الصلاة خیر من النوم» به اذان صبح، نمونه‌هایی از تحریفات عملی و بدعت هایی در عبادات اسلامی‌است که بعدها در جوامع مسلمان تثبیت شدند.

لازم به ذکر است، شناخت بدعت‌ها نه تنها ما را از تکرار اشتباهات تاریخی بازمی‌دارد، بلکه راهی برای بازگشت به آموزه های اصیل دین است. در این مسیر، رجوع به قرآن، سنت صحیح، و مشورت با علمای راسخ، چراغ راهی است برای حفظ وحدت و سلامت فکری امت اسلامی و دوری از بدعت ها.

 

---

[1] رسائل الشریف المرتضی، السید الشریف المرتضی، ج2، ص264 / بحار الأنوار، العلامة المجلسی، ج74، ص202

[2] صحیح البخاری، البخاری، ج3، ص45  

[3] تاریخ الطبری، الطبری، ابوجعفر، ج4، ص209 / تهذیب الأسماء و اللغات، النووی، ابوزکریاء، ج2، ص12 / البدایة و النهایة، ابن کثیر، ج7، ص150 / الانس الجلیل، العلیمی، ابوالیمن، ج1، ص260 / الاوائل للعسکری، العسکری، ابوهلال، ص152.

[4] صحیح البخاری، البخاری، ج1، ص148  

[5] بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، ابن رشد، ج1، ص112

[6] سنن ابن ماجة، ابن ماجة، ج1، ص280 / سنن أبی داوود، السجستانی، أبی داوود، ج1، ص194 /  سنن الترمذی، الترمذی، محمد بن عیسی، ج2، ص150 / سنن الدارمی، الدارمی، ابومحمد، ج2، ص855  / السنن الکبری، البیهقی، ابوبکر، ج2، ص105  / عمدة القاری شرح صحیح البخاری، العینی، بدرالدین، ج6، ص104 / صحیح ابن حبان، ابن حبان، ج5، ص195.

[7] المعجم الکبیر، الطبرانی، ج7، ص174  

[8] مصنف عبدالرزاق الصنعانی، الصنعانی، عبدالرزاق، ج1، ص474