بدعت چیست و چگونه تعریف می شود؟

[کریمی 0]

بدعت چیست و چگونه تعریف می شود؟

پاسخ اجمالی:

بدعت به معنای ایجاد چیزی نو و بی‌سابقه است که در لغت به هر نوآوری بدون پیشینه اطلاق می‌شود، اما در اصطلاح دینی، به افزودن گفتار یا عملی به دین بدون پشتوانه از قرآن و سنت گفته می‌شود. بدعت نوعی دخالت در حوزه تشریع الهی است و در برابر آن، سنت قرار دارد که ریشه در آموزه‌های پیامبر اکرم(ص) و اهل‌بیت(ع) دارد.

پاسخ تفصیلی:

بدعت در طول تاریخ همیشه موضوعی بحث‌برانگیز و مورد توجه بوده است؛ از نوآوری‌های مثبت و سازنده گرفته تا تغییرات و تحولات منفی که ممکن است ساختارهای اجتماعی، دینی و فرهنگی را تحت تأثیر قرار دهند، بدعت همواره جایگاهی خاص در جوامع داشته است؛ درک مفهوم بدعت و تمایز آن از نوآوری و تغییرات مثبت امری ضروری است، زیرا این امر می‌تواند به ما کمک کند تا به طور آگاهانه و موثرتر با تحولات و تغییرات روبرو شویم؛ اینک به بررسی تعریف "بدعت" در لغت و اصطلاح می پردازیم:

بدعت در لغت:

بدعت، از نظر لغوی، به معنای ایجاد چیزی بدون پیشینه و الگوی قبلی است؛[1] این مفهوم می‌تواند در مورد گفتار یا اعمالی باشد که سابقه‌ای نداشته و به نوعی نوآوری به حساب می‌آیند؛ به همین دلیل است که خداوند به عنوان خالق آسمان‌ها و زمین، «بَدیعُ السَّماواتِ وَ الاْرْضِ...»[2] نامیده می‌شود، زیرا او آسمان‌ها و زمین را بدون الگو و شبیه به هیچ چیز پیشین آفریده است.

در جایی دیگر از قرآن کریم آمده است: «قُلْ ما کُنْتُ بِدْعاً مِنَ الرُّسُلِ...»؛[3] یعنی بگو من از میان پیامبران چیز جدیدی نیستم و قبل از من نیز پیامبران بسیاری آمده‌اند؛ این آیه نیز به همان مفهوم اشاره دارد که نوآوری و بدعت در تاریخ پیامبران نیز وجود داشته است.[4]

بدعت در اصطلاح:

تعریف اصطلاحی بدعت نیز به معنای ایجاد چیزی جدید است که هیچ اصلی در کتاب و سنت ندارد؛ چنانچه سید مرتضی در تعریف بدعت می فرماید: بدعت یعنی اضافه کردن در دین یا کم کردن از آن با استناد به دین؛[5] همچنین علامه مجلسی نیز در تعریف بدعت اینگونه فرموده است: «بدعت در شرع عبارت است از: چیزی که پس از پیامبر (ص) پدید آمده و نصّ خاصی دربارهٔ آن وارد نشده باشد، و در عمومات شرعی نیز داخل نباشد، یا اینکه نهی خاص یا عامی دربارهٔ آن وارد نشده باشد.»[6] محقق آشتیانی نیز تعریف بدعت را بدین صورت آورده است: «هر عملی که از سوی شارع  ثابت نشده باشد، نمی‌توان آن را با این اعتقاد انجام داد که از جانب شارع است. اما ممکن است آن را به گونه‌ای انجام داد که گویی از سوی شارع است، یا آن را برای دیگران به‌عنوان شرع معرفی کرد؛ و این، نوعی تشریع و وارد کردن در دین است حتی اگر انجام‌دهنده واقعاً آن را شرعی نداند. و این همان بدعت است.»[7]

برای توضیح بیشتر می توانیم اینگونه بدعت را توصیف کنیم: بدعت یک نوع مداخله در حریم تقنین الهی است؛ به این معنا که بدعت‌گذار قصد دارد خود را جای خدا بگذارد و قوانینی جدید ایجاد کرده و بین مردم رواج دهد؛ به عبارت دیگر، بدعت یعنی نوآوری در اعتقاد یا عمل دینی بدون استناد به منابع معتبر مانند قرآن و سنت معصومین(ع) است.

در مقابل بدعت، «سنت» قرار دارد که به مجموعه‌ای از عقاید، اخلاقیات و احکام عملی اطلاق می‌شود که توسط رسول خدا (ص) و ائمه معصومین(ع) پایه‌گذاری شده‌اند.[8]

در پایان، باید توجه داشت که بدعت، با تمام پیچیدگی‌ها و جنبه‌های متعددی که دارد، می‌تواند هم چالش‌برانگیز و هم فرصت‌ساز باشد؛ تفاوت بین بدعت و سنت در واقع تفاوت بین تغییر بدون استناد به اصول و تغییر با پایبندی به اصول است؛ فهم این تمایز به ما این امکان را می‌دهد که تحولات را بهتر مدیریت کرده و از نوآوری‌های مثبت بهره‌برداری کنیم.

 

 

 

---

[1] مجمع البحرین، الطریحی النجفی، فخرالدین، ج1، ص164.

[2] بقره/ 117 (بَدِيعُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۖ وَإِذَا قَضَىٰ أَمْرًا فَإِنَّمَا يَقُولُ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ)

[3] أحقاف/ 9  (قُلْ مَا كُنْتُ بِدْعًا مِنَ الرُّسُلِ وَمَا أَدْرِي مَا يُفْعَلُ بِي وَلَا بِكُمْ ۖ إِنْ أَتَّبِعُ إِلَّا مَا يُوحَىٰ إِلَيَّ وَمَا أَنَا إِلَّا نَذِيرٌ مُبِينٌ)

[4] جمهرة اللغة، ابن درید، ج1، ص298  /  تهذیب اللغة، الأزهری، محمد بن أحمد، ج2، ص142 /  الفروق فی اللغة، أبوهلال العسکری، ص126 / المفردات فی غریب القرآن، الراغب الإصفهانی، ص39.

[5] رسائل الشریف المرتضی، السید الشریف المرتضی، ج2، ص264

[6] بحار الأنوار، العلامة المجلسی، ج74، ص202

[7] بحرالفوائد فی شرح الفرائد، الآشتیانی، المیرزا محمد حسن، ج1، ص384

[8] عوائد الأیام، النراقی، المولی أحمد، ص113 _ (... فالبدعة فعل قرره غير الشارع شرعا...)