تعریف شیعه در لغت و اصطلاح چیست؟

[تقوی 1]

تعریف شیعه در لغت و اصطلاح چیست؟

 

پاسخ اجمالی:

شیعه در لغت به معنای گروهی است که در قول و نظر با هم یکی هستند و بر امری اجتماع دارند.[1] و گفته است قومی که بعضی از بعضی دیگر تبعیت می کنند[2] اما در اصطلاح شیعه به معنی پیرو و تابع است و برای کسانی که قائل به خلافت بلافصل حضرت علی (ع) و اهل بیت (ع) می‌ باشند[3] و قائل به این هستند که جانشینان پیامبر(ص) از طریق نص شرعی و از جانب خداوند متعال انتخاب می‌شوند، گفته می‌شود.

پاسخ تفصیلی:

واژه «شیعه» از ریشه سه‌حرفی «ش-ی-ع» در زبان عربی مشتق شده است؛ در معنای لغوی، عموماً به پیروان، یاران یا گروهی از مردم اطلاق می‌شود که بر یک هدف یا رهبر مشترک گرد آمده‌اند؛[4] یکی از معانی «شیعه»، توافق و هماهنگی دو یا چند نفر بر یک موضوع یا عقیده است؛[5] رایج‌ترین معنای لغوی، پیروی کردن فرد یا گروهی از فرد یا گروهی دیگر است؛[6] این مفهوم، دلالت بر پیوند و وفاداری عمیق میان پیرو و رهبر دارد.

 این واژه می‌تواند به هر گروهی از مردم اطلاق شود که بر محور یک امر خاص گرد آمده‌اند؛ قرآن کریم واژه «شیعه» را در معنای لغوی و عمومی خود به کار برده است در داستان حضرت موسی (ع)، قرآن کریم می‌فرماید: «پس در آنجا دو مرد را یافت که با هم می‌جنگیدند؛ یکی از پیروان او (موسی) بود و دیگری از دشمنانش».[7]

در آیاتی دیگر، «شیعه» به معنای گروه‌ها یا فرقه‌ها به کار رفته است؛ مانند «سپس از میان هر گروه [یا فرقه]، آن را که در سرکشی بر خداوند سخت‌تر بود، بیرون می‌کشیم».[8] همچنین در سوره انعام آمده است: «یا شما را به صورت گروه‌های مختلف درآورد و عذاب بعضی را به بعضی دیگر بچشاند»؛[9] در سوره صافات،حضرت ابراهیم (ع) به عنوان یکی از پیروان نوح توصیف شده است.[10]

با این حال در برخی از احادیث نبوی پیامبر اکرم (ص) خود واژه «شیعه» را به طور خاص برای پیروان امام علی (ع) به کار برده‌اند؛ جابر بن عبدالله انصاری روایت می‌کند که پس از نزول این آیه«همانا کسانی که ایمان آوردند و کارهای شایسته انجام دادند، آنان بهترین آفریدگانند»،[11] پیامبر (ص) به علی (ع) فرمودند: مراد شیعیان تو هستند و در ادامه می فرمایند هنگامی که امتها برای حساب گرد هم آیند، آنان (شیعیان) با چهره‌هایی درخشان و سیمایی سفید فراخوانده می‌شوند.[12] " این حدیث، یکی از اولین و مهم‌ترین موارد کاربرد این واژه توسط پیامبر (ص) برای اشاره به گروه خاصی از پیروان علی (ع) است.

در گذشته، واژه «شیعه» به طور کلی به معنای پیروان یک فرد یا گروه بود اما با گذر زمان، معنای آن تغییر کرد و به یک اصطلاح دینی ویژه تبدیل شد؛ در این فرآیند، پیروی از امام علی (ع) به نشانه اصلی گروهی مشخص تبدیل شد به عبارتی، «شیعه» دیگر فقط به معنای یک پیرو نبود، بلکه مفهوم خاصی در چارچوب دین و جامعه پیدا کرد که مراد از آن اشاره خاص به پیروان امام علی (ع) بود.

 

---

[1] لسان العرب، ابن منظور، ج8، ص188

[2] الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، الجوهری، ابونصر، ج3، ص1240

[3] اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات، الشیخ المفید ص۳۵ : "فهو على التخصيص لا محالة لا تباع أمير المؤمنين - صلوات الله عليه - على سبيل الولاء والاعتقاد لإمامته بعد الرسول - صلوات الله عليه وآله - بلا فصل ونفي الإمامة عمن تقدمه في مقام الخلافة وجعله في الاعتقاد متبوعا لهم غير تابع لأحد منهم على وجه الاقتداء"

[4] لسان العرب، ابن منظور، ج8، ص188

[5] مجمع البحرين ،  الطريحي النجفي، فخر الدين ، ج2، ص572

[6]  الميزان في تفسير القرآن ،  العلامة الطباطبائي، ج17، ص147

[7] قصص / 15« وَدَخَلَ الْمَدِينَةَ عَلَىٰ حِينِ غَفْلَةٍ مِنْ أَهْلِهَا فَوَجَدَ فِيهَا رَجُلَيْنِ يَقْتَتِلَانِ هَٰذَا مِنْ شِيعَتِهِ وَهَٰذَا مِنْ عَدُوِّهِ ۖ فَاسْتَغَاثَهُ الَّذِي مِنْ شِيعَتِهِ عَلَى الَّذِي مِنْ عَدُوِّهِ فَوَكَزَهُ مُوسَىٰ فَقَضَىٰ عَلَيْهِ ۖ قَالَ هَٰذَا مِنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ ۖ إِنَّهُ عَدُوٌّ مُضِلٌّ مُبِينٌ»

[8] سوره مریم /69 « ثُمَّ لَنَنْزِعَنَّ مِنْ كُلِّ شِيعَةٍ أَيُّهُمْ أَشَدُّ عَلَى الرَّحْمَٰنِ عِتِيًّا »

[9] انعام/65 « قُلْ هُوَ الْقَادِرُ عَلَىٰ أَنْ يَبْعَثَ عَلَيْكُمْ عَذَابًا مِنْ فَوْقِكُمْ أَوْ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِكُمْ أَوْ يَلْبِسَكُمْ شِيَعًا وَيُذِيقَ بَعْضَكُمْ بَأْسَ بَعْضٍ ۗ انْظُرْ كَيْفَ نُصَرِّفُ الْآيَاتِ لَعَلَّهُمْ يَفْقَهُونَ»

[10] صافات/ 83« وَإِنَّ مِنْ شِيعَتِهِ لَإِبْرَاهِيمَ»

[11] بینه/ 7 « إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَٰئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ«

[12] مجمع البيان في تفسير القرآن - ط مؤسسة الأعلمي للمطبوعات،  الشيخ الطبرسي، ج10، ص415

[تقوی 1]

What is the meaning of Shiite Literally and technically?

 

The word Shia means a group of people who are the same in their opinion and their doing, and have a community with each other.[1] And it has said, a people that some follow others.[2]

But in the term, Shia means follower and subservient, and it is used for those who believe in the immediate caliphate of Imam Ali(a) as the first successor of the prophet[3] and who believe that the successors of the Prophet (s) are selected by the Almighty Allah.

 

---

[1] . Ibn Manzur, Lisan al-Arab, vol. 8, p. 188.

[2] . Al-Jawhari, Abu Nasr, Al-Sihah Taj Al-Lughah wal-Sihah Al-Arabiya, vol. 3, p. 1240.

[3] . Sheikh Mufid, Muhammad bin Muhammad bin Numan/ Awāil al-Maqalāl/p. 35"فهو على التخصيص لا محالة لا تباع أمير المؤمنين - صلوات الله عليه - على سبيل الولاء والاعتقاد لإمامته بعد الرسول - صلوات الله عليه وآله - بلا فصل ونفي الإمامة عمن تقدمه في مقام الخلافة وجعله في الاعتقاد متبوعا لهم غير تابع لأحد منهم على وجه الاقتداء "