آیا ولایت تکوینی غلو است؟

[تقوی 1]

آیا ولایت تکوینی غلو است؟

 

پاسخ اجمالی:

ولایت تکوینی به معنای تصرف در عالم هستی به اذن الهی است و پذیرش آن برای اهل‌بیت (ع) نه‌تنها غلو محسوب نمی‌شود، بلکه تأیید مقامات و فضایل آنان بر اساس آموزه‌های دینی است. غلو به معنای فراتر بردن مقام امامان از حد بندگی و نسبت دادن صفات الهی مستقل به آنان است، در حالی که ولایت تکوینی آنان در چارچوب اراده و قدرت خداوند قرار دارد؛ بنابراین، اعتقاد به ولایت تکوینی اهل‌بیت (ع) با غلو تفاوت اساسی دارد و مستند به آیات و روایات است.

 

پاسخ تفصیلی:

غلو در لغت به معنای تجاوز از حد و اندازه یا خروج از اعتدال است؛[1] جوهری نیز همین معنا را برگزیده است[2]؛ زبیدی در این مورد می گوید: غلو به معنای بالارفتن، اوج گرفتن و از حد خود عبور کردن است[3]؛ در اصطلاح، شیخ مفید غلو را به صورت «فراتر رفتن از حد و زیاده‌روی در حق پیامبران و امامان» تعریف کرده است؛[4] علامه مجلسی در تعریف غلو می گوید، غلو درباره پیامبر و پیشوایان، این است که آنها را خدا بنامیم یا در عبادت و پرستش، ایشان را شریک خدا بینگاریم؛ یا آفرینش و روزى را از آنِ آنها بدانیم؛ یا معتقد شویم خدا در آنها حلول کرده است؛ یا بگوییم آنان بدون الهام از جانب خدا از غیب آگاهند؛ یا امامان را پیامبر بدانیم، یا تصور کنیم که شناخت و معرفت آنان، ما را از هر نوع عبادت خدا بى نیاز مى سازد و تکالیف را از ما برمى دارد[5]؛ بر این اساس، می‌توان گفت غلو مفهومی گسترده‌تر از شرک دارد؛ برای مثال، ادعای تقدیس انبیا از اکل و شرب، اگرچه غلو به شمار می‌آید، اما شرک نیست.[6]

با توجه به ثابت بودن ولایت تکوینی برای اهل‌بیت (ع)، پذیرش این مقام، نه تنها غلو یا افراط محسوب نمی‌شود، بلکه به معنای شناخت و پذیرش مراتب کمال و مقامات ایشان است که در سیره اهل‌بیت(ع) نیز کاملاً ثابت شده است؛ البته، اظهار جایگاهی که با بندگی ایشان منافات داشته باشد و در کلام یا سیره اهل‌بیت(ع) مشاهده نشده است، به معنای غلو خواهد بود و باید از چنین رفتارهایی پرهیز کرد؛ چراکه اهل‌بیت (ع) خود فرمودند: «آنچه ما درباره خود نگفته‌ایم، شما نیز درباره ما نگویید.»[7]

برای تبیین مقامات و فضایل ثابت و مسلّم اهل‌بیت (ع)، باید گفت که آنان خود چنین فرمودند: «ما را به عنوان عبد و مخلوق در نظر بگیرید و سپس هر آنچه می‌خواهید در مورد ما بگویید.» [8] بر این اساس، هیچ‌گونه شبهه یا ایرادی در پذیرش این فضایل باقی نمی‌ماند؛ شواهد و ادله‌ی قطعی و متعدد، مقامات و فضایل اهل‌بیت(ع) را اثبات می‌کنند؛ بنابراین، هیچ‌گاه ولایت تکوینی به عنوان غلو محسوب نمی‌شود.

 

---

[1] لسان العرب، ابن منظور، ج15، ص132  

[2]  منتخب من صحاح الجوهري، الجوهري، أبو نصر،  ج1، ص3746  

[3] تاج العروس، الزبيدي، مرتضى،  ج39، ص174

[4] تصحیح الاعتقادات الامامیه، الشیخ المفید، ص131  

[5]  بحار الأنوار - ط مؤسسةالوفاء، العلامة المجلسي، ج25، ص346

[6] ولایت تکوینی و تشریعی، لطف الله صافی گلپایگانی، ص19 

[7] الكافي- ط الاسلامية، الشيخ الكليني، ج2 ، ص298، ح6   «لَا تَقُلْ فِينَا مَا لَا نَقُولُ فِي أَنْفُسِنَا فَإِنَّكَ مَوْقُوفٌ وَ مَسْئُولٌ لَا مَحَالَة»

[8] بصائر الدرجات، الصفار القمي، محمد بن الحسن،  ج1، ص241، ح22