دیدگاه اهل بیت (علیهم‌السلام) درباره معاد چیست؟

[تقوی 1]

دیدگاه اهل بیت (علیهم‌السلام) درباره معاد چیست؟

 

معاد یکی از اصول اساسی در اعتقادات اسلامی است که همواره مورد تأکید و توجه ویژه اهل بیت (علیهم‌السلام) قرار داشته است؛ آنان با بیان احادیث و روایات متعدد، اهمیت و ضرورت این اصل اعتقادی را به شیعیان خود یادآوری کرده اند. در این مجال، به برخی از این روایات که در موضوعات مختلف بیان شده، اشاره خواهیم کرد:

اهمیت یاد مرگ و آمادگی برای معاد: اهل بیت (علیهم‌السلام) بر اهمیت یاد مرگ و آمادگی برای روز قیامت تأکید دارند؛ امام علی (علیه‌السلام) می‌فرمایند: (برحذر باش)! هیچ‌چیز تو را از عمل آخرتت باز ندارد که فرصت کم است.[1]رسول خدا در مورد اهمیت مرگ فرمودند کسی که در شبانه روز بیست مرتبه یاد مر گ کند با شهدای احد محشور خواهد شد.[2] در احولات امام حسن (علیه السلام) ذکر شده است وقتی یاد مرگ می کرد، می گریست. و چون یاد قبر می کرد، می گریست. و چون از بعث و نشور (قیامت) یاد می کرد، می گریست. و چون متذکّر عبور از صراط می شد، می گریست و هرگاه به یاد توقف در پیشگاه خداوند متعال (در محشر) می افتاد، فریادی می زد و بی هوش (روی زمین) می افتاد.[3] امام سجاد نیز در بیانی در مورد مرگ فرمودند(خداوندا!) ما را از فریب دنیا به سلامت بدار و از شرّ و فساد آن ایمنی بخش و مرگ را در برابر ما بنمایان و روزی نباشد که از یاد مرگ غافل باشیم.[4]

این توصیه‌ها به مسلمانان کمک می‌کند تا همواره به یاد روز حساب باشند و برای آن آمادگی داشته باشند.

حیات پس از مرگ به عنوان سفر به سوی خداوند:

 اهل بیت (علیهم‌السلام) به زندگی پس از مرگ به عنوان سفری به سوی خداوند نگاه می‌کنند؛ امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) می‌فرمایند: مقصد (قیامت)، پيش روی شماست و [ساربانِ ] قيامت شما را از پشت سر مى راند؛ سبكبار شويد تا برسید؛ همانا آنان که رفتند در انتظار رسیدن شمایند.[5] همچنین حضرت در هنگام تسلیت گفتن به جماعتى كه يكى از آنها مرده بود، فرمود: اين كار به شما آغاز نشده و به شما هم پايان نيابد. اين دوست شما وقتى كه زنده بود، به سفر مى رفت، پنداريد كه اكنون هم به سفر رفته است. اگر نزد شما برگشت كه برگشته و گرنه، شما به نزد او خواهيد رفت.[6] امام صادق (علیه السلام) در توصیف مرگ فرمودند همراه خود توشه و ساز و برگ را زیاد بردار که سفر، طولانی است.[7]

این دیدگاه باعث می‌شود تا مسلمانان با آرامش و امید به مرگ نگاه کنند و آن را نه پایان زندگی، بلکه آغاز یک سفر به سوی رحمت الهی بدانند.

اهمیت صدقه و کارهای نیک بعد از مرگ: اهل بیت (علیهم‌السلام) همواره به انجام اعمال نیک و صدقه تأکید نموده اند؛ پیامبر اکرم ( صلی الله علیه وآله وسلم) می‌فرمایند: آگاه باشید هر کس صدقه دهد به ازای هر درهمی که صدقه می دهد به اندازه کوه احد از نعمت های بهشتی پاداش می گیرد.[8] امام صادق (علیه‌السلام) در مورد آثار اعمال نیک فرمودند بعد از مرگ انسان پرونده اعمال او بسته می شود، و اجر و پاداشی به او نمی رسد مگر از سه طریق: صدقه جاریه ای که از خود به یادگار گذارده، و بعد از او جریان خود را طی می کند، و سنت هدایتگری که آن را به وجود آورده، و بعد از مرگ او به آن عمل می شود، و فرزند صالحی که برای او دعا می کند.[9]

این دیدگاه نشان‌دهنده اهمیت اعمال نیک بعد از مرگ و آخرت انسان‌ها است.

پاداش عمل صالح در عالم آخرت: اهل بیت (علیهم‌السلام) بر این نکته تاکید کرده که پاداش عمل صالح افراد در عالم آخرت داده خواهد شد؛ در همین رابطه پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) می فرمایند: جبرئیل از جانب پروردگار پیام آورد که پروردگارت سلام می‌رساند و می‌گوید: ای محمّد (صلی الله علیه و آله) مؤمنانی که اعمال صالح انجام می‌دهند، و ایمان به تو و اهل بیتت دارند، به بهشت بشارت بده، بهترین پاداش را در نزد من خواهند داشت و به زودی وارد بهشت می‌شوند.[10] از امام صادق (علیه السلام) سوال شد آيا بهتر است انسان نمازهاى مستحبى خود را در يك مکان بخواند يا در مکانهاى گوناگون؟ فرمود: در اين مکان و آن مکان بخواند؛ زيرا آنها در روز قيامت به سود او گواهى مى دهند.[11]

شفاعت در روز قیامت: پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) می فرمایند: سه گروه در پیشگاه خداوند شفاعت می‌کنند و شفاعت آنان پذیرفته می‌شود: 1ـ  پیامبران ۲ـ دانشمندان دینی۳ ـ شهدای راه خدا.[12]

امیرالمومنین (علیه‌السّلام) در حدیثی فرمود: ما (اهل بیت) شفاعت می‌کنیم و دوستان ما هم شفاعت می‌کنند.[13] در روایت دیگری از پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) نیز اینگونه آمده است: از مؤمنين آن كه از همه كمتر شفاعت مى كند، براى چهل نفر از برادران ايمانى خود شفاعت خواهد كرد.[14]

توصيف روز قيامت:

در روایاتی در توصیف احوال روز قیامت چنین آمده است: در روز قيامت، همگان تشنه وارد مى شوند.[15] از پیامبر اسلام منقول است که فرمودند: در تاريكى روز قيامت، شعار مردم «لا إله إلاَّ اللّه » است.[16] در کلامی دیگر فرمودند: اى مردم! همانا شما پا برهنه و عريان و ختنه نشده، در پيشگاه خداوند محشور مى شويد، «همان گونه كه در آغاز آفريديم، او را بر گردانيم».[17] در ترسیم دیگری که رسول خدا از فضای قیامت دارند آمده است مردم در سه گروه محشور مى شوند :گروهى در حالى كه سواره اند و سير و پوشيده، گروهى فرشتگان آنها را به رو بر زمين مى كشند و در آتش محشورشان مى كنند و گروهى راه مى روند و تند پيش مى روند.[18]

پرهيزکاران در قيامت :

 پیامبر اسلام در مورد پرهیزکاران می فرماید هر كس با فحشا و شهوتى رو به رو شود و از ترس خداوند عزّ و جلّ از آن دورى كند خداوند آتش را بر او حرام گرداند و از آن وحشت بزرگ ايمنش دارد.[19] در بیان دیگری از پیامبر اسلام بیان شده است هر كس به جاى دشمنى با مردم، با نفْس خود دشمنى ورزد، خداوند او را از هراس روز قيامت ايمن دارد.[20] امام باقر در مورد حالت پرهیزکاران در قیامت فرمودند هر كس در آن روز نورى داشته باشد، نجات مى يابد و هر مؤمنى براى خود نورى دارد.[21]

گنهكاران در قيامت :

پیامبر در مورد حال گنهکاران در قیامت می فرمایند بدگويان و عيبجويان و سخن چينان و كسانى كه افراد بى گناه را بد نام مى كنند، خداوند آنها را به صورت سگ محشور مى كند.[22] همچنین پیامبر خدا فرمودند: هيچ كس ما اهل بيت را دشمن ندارد، مگر اين كه خداوند روز قيامت او را جذامى برانگيزد. [23]  امام باقر در مورد احوالات افرادی که تقدیر خداوند را منکر هستند، فرمودند: اینها به مانند بوزينه و خوك محشور مى شوند.[24]

توصیفی از دادگاه الهی در قیامت:

 در توصیف دادگاه الهی پیامبر فرمودند: آیا می دانید خبر های این آیه چیست «آن روز است که زمین اخبار خود را مى گويد»؟[25] عرض كردند: خدا و رسولش داناترند، حضرت فرمود: خبرهاى آن اين است كه به هر كارى كه هر بنده اى، از مرد و زن، بر روى آن انجام داده است، گواهى مى دهد و مى گويد: او چنين و چنان كرد.[26] امیر المومنین می فرماید: دهانها مُهر شوند و سخن نگويند و دستها به سخن آيند و پاها گواهى دهند و پوستها آن چه را انجام داده اند، بازگو كنند و هيچ سخنى را براى خدا ناگفته نگذارند.[27]

نتیجه گیری:

روایات اهل بیت (علیهم‌السلام) درباره معاد، به وضوح نشان‌دهنده اهمیت ایمان به آخرت و آمادگی برای روز قیامت است؛ آنان با ارائه آموزه‌های ارزشمند، مسلمانان را به سوی زندگی‌ای پر از نیکی، صدقه و اعمال صالح هدایت می‌کنند تا در روز قیامت سربلند و سعادتمند باشند؛ ایمان به معاد نه تنها باعث آرامش و امید در دل‌ها می‌شود، بلکه انگیزه‌ای قوی برای انجام اعمال نیک و پرهیز از گناهان فراهم می‌آورد؛ اهل بیت (علیهم‌السلام) با تأکید بر این اصول، نشان داده‌اند که معاد یکی از ارکان اساسی دین اسلام است که بدون توجه به آن، نمی‌توان به سعادت واقعی دست یافت.

 

---

[1] غرر الحکم و درر الکلم: التمیمی الآمدی، عبدالواحد بن محمد، ج1، ص750    https://B2n.ir/q22637  

[2] مجموعة ورّام (تنبيه الخواطر و نزهة النواظر): ورّام بن أبي فراس، ج: 1، ص: 268  https://lib.eshia.ir/12759/1/268

[3] بحار الأنوار - ط مؤسسةالوفاء: العلامة المجلسي، ج43، ص331  https://B2n.ir/m74728   

[4]  صحیفه سجادیه: دعای چهلم، دعا به وقت یاد مرگ، ص: 203  https://B2n.ir/g75159    

[5] نهج البلاغه: السید الشریف الرضی، خطبه 21، ص62    https://B2n.ir/n24287  

[6]  همان: حکمت: 357، ص537  https://B2n.ir/p52248  

[7]  بحار الأنوار: العلامة المجلسي، ج13، ص432  https://B2n.ir/p33012   

[8] همان: ج96، ص115    https://B2n.ir/u51313 

[9] الحدائق الناضرة في أحكام العترة الطاهرة: البحراني، الشيخ يوسف، ج22، ص124  https://B2n.ir/h98756

[10] بحار الأنوار: العلامه المجلسی، ج68، ص19    https://B2n.ir/e75959

[11] علل الشرائع: الشيخ الصدوق، ج2، ص 343   https://B2n.ir/r46467 

[12] الخصال: الشیخ الصدوق، ج1، ص156     https://B2n.ir/d41490 

[13] همان: ج2، ص: 624       https://lib.eshia.ir/15339/2/624

[14] مجمع البیان فی تفسیر القرآن، الشیخ الطبرسی، ج1، ص224    https://B2n.ir/r31760

[15] كنز العمال في سنن الأقوال والأفعال (ط. الرسالة): المتقي الهندي، جلد: 14، صفحه: 361، حدیث: 38938.  https://pdf.lib.efatwa.ir/90999/14/361

[16] همان: صفحه: 366، حدیث: 38962.   https://pdf.lib.efatwa.ir/90999/14/366

[17] صحيح مسلم: مسلم، جلد: 4، صفحه: 2194   https://lib.efatwa.ir/42175/4/2194  / الترغيب والترهيب: المنذري، عبد العظيم، جلد: 4، صفحه: 206، حدیث: 5419. https://lib.efatwa.ir/44533/4/206

[18]  الترغيب والترهيب: المنذري، عبد العظيم، جلد: 4، صفحه: 208، حدیث: 5428. https://lib.efatwa.ir/44533/4/208 

[19] وسائل الشيعة: الشيخ حرّ العاملي، ج15، ص209   https://B2n.ir/k60176

[20] ثواب الأعمال و عقاب الأعمال: الشيخ الصدوق، ص181  https://B2n.ir/q42763

[21] تفسير القمي: القمي، علي بن ابراهيم، ج2، ص378  https://B2n.ir/d42546

[22] الترغيب والترهيب: المنذري، عبد العظيم، جلد: 3، صفحه: 325، حدیث: 4277. https://lib.efatwa.ir/44533/3/325

[23] ثواب الأعمال و عقاب الأعمال: الشيخ الصدوق، ص204  https://B2n.ir/z87982

[24] همان، ص112  https://B2n.ir/a84727

[25] سوره الزلزلة آیه 4   «يَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخْبَارَهَا»  https://B2n.ir/n37177

[26] الامثل في تفسير كتاب الله المنزل: مكارم الشيرازي، الشيخ ناصر، ج20، ص377   https://B2n.ir/q17199

[27] العلامة المجلسي، بحار الأنوار - ط مؤسسةالوفاء، ج7، ص313  https://B2n.ir/m84426