فلسفه اعتقاد به معاد و آثار به دست آمده از آن برای بشر چیست؟

[تقوی 1]

فلسفه اعتقاد به معاد و آثار به دست آمده از آن برای بشر چیست؟

 

اعتقاد به معاد به عنوان یکی از اصول بنیادین دین اسلام، تأثیری عمیق بر زندگی فردی و اجتماعی انسان دارد. این باور به بازگشت به جهان پس از مرگ، انسان‌ها را به سوی اصلاح رفتار و اعمال خود سوق می‌دهد و انگیزه‌ای قوی برای پایبندی به ارزش‌های اخلاقی و دینی فراهم می‌کند. تأثیرات مثبت ایمان به معاد در زندگی فردی و اجتماعی به گونه‌ای است که نه تنها فرد را از نافرمانی خداوند باز می‌دارد، بلکه جامعه را نیز به سوی عدل و انصاف هدایت می‌کند.

بنابراین، بدون شک کسی که به چنین جهانی ایمان داشته باشد، در اصلاح خود و انجام اعمال گوناگون به شدت دقیق و سختگیر است همان‌گونه که فردی که از خواص داروهای شفا بخش و سموم کشنده آگاه است، به داروهای شفا بخش علاقه‌مند و از سموم کشنده بسیار وحشت دارد، چنین انسانی تحت یک مراقبت دائمی و دقیق از درون خود قرار می‌گیرد و به طور خودکار در برابر جنایات، تبهکاری‌ها و مفاسد کنترل می‌شود.[1]

ایمان به این حقیقت روشن، انسان را به جایی می‌رساند که می‌گوید: اگر تمام هفت اقلیم جهان و هر آنچه زیر آسمان‌هاست به من بدهند تا کوچک‌ترین نافرمانی از خداوند کنم، حتی به‌اندازه‌ای که پوست جو را از مورچه‌ای بربایم، هرگز نخواهم پذیرفت و این دنیا در نظر من از برگی که ملخی آن را می‌خورد نیز پست‌تر و ناچیزتر است.[2]

مرحوم دستغیب (رحمه الله علیه) درباره تأثیر اعتقاد به معاد در زندگی انسان می‌فرمایند: کسی که به آخرت اعتقادی ندارد، هیچ واهمه‌ای ندارد که به جان، مال و ناموس مردم تجاوز کند، به ویژه اگر با آن‌ها در منافع مادی درگیر باشد؛ بنابراین، هرچه در توانش باشد، در تجاوز و تعدی به حقوق آن‌ها دریغ نخواهد کرد.[3]

در بیانی دیگر درباره نقش معاد در زندگی بشر باید گفت: کسی که به معاد باور دارد، زندگی خود را به گونه‌ای برنامه‌ریزی و مدیریت می‌کند که برای زندگی آخرت او سودمند باشد؛ چنین فردی از سختی‌ها و مشکلات زندگی دل‌سرد نمی‌شود و تلاش برای کسب سعادت اخروی را متوقف نمی‌کند؛ در حوزه اجتماعی نیز، این اعتقاد باعث می‌شود تا مردم حقوق یکدیگر را رعایت کنند و با احسان و ایثار به نیازمندان کمک کنند. در چنین جامعه‌ای، نیاز به إعمال زور و فشار کاهش می‌یابد.[4]

 در ادامه باید گفت که عبادت بیشتر بندگان، یا برای پرهیز از آتش جهنم و یا برای دستیابی به نعمت‌های جاودان بهشتی صورت می‌گیرد؛ اگر اعتقاد به معاد و زندگی پس از مرگ وجود نداشت، بشارت‌ها و انذارهای پیامبران معنای اصلی و حقیقی خود را از دست می‌دادند و عبادت خداوند تنها به عده‌ای معدود از اولیای خاص الهی محدود می‌ماند.[5]

اعتقاد به آخرت نوعی امید و پویایی را در زندگی انسان ایجاد می‌کند، زیرا انسان در پی دستیابی به کمال در زندگی خود است تا در آخرت با مشکلی مواجه نشود؛ باید گفت عالم دنیا با سرای آخرت پیوستگی دارد و اگر کسی در این دنیا به دنبال کمالات نباشد، در آخرت نیز کمالی نصیب او نخواهد شد و با پشیمانی روبرو خواهد گردید؛ [6] و از آنجا که فرد نتوانسته نواقص خود را جبران کند، در آخرت با مشکل و خسرانی ابدی مواجه می‌شود؛ به همین دلیل پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمودند: دنیا مزرعه آخرت است. [7]

به عبارت دیگر می توان بیان نمود اعتقاد به معاد آثاری متعددی را همراه دارد مانند:

آرامش روحی و روانی، شخص معتقد چون مرگ را نقطه ی ختم و پایان حیات نمی داند آرامش خیال دارد و همیشه در جهان هستی خوش بین است و از آینده نگرانی ندارد. [8]

معنابخشی به زندگی، یکی از اثرات ایمان به معاد در شکل دادن به زندگی انسان این است که اگر زندگی بعد از مرگ نباشد زندگی این جهان پوچ و بیهوده خواهد بود.

مهار نفسانیات، از عوامل مهمی که می‌تواند عقل را از اسارت هوای نفسانی رهایی بخشد و در نتیجه انسان موفق به رهبری و کنترل غرایض خویش شود، یاد معاد است که انسان را از پیروی هوا و هوس باز می‌دارد و غرایز سرکش انسان را مهار می‌کند.

احساس مسئولیت، یکی از آثار پربرکت اعتقاد به معاد، بیدار شدن احساس مسئولیت در عمق وجود انسان هاست.

مصونیت از گناه، عقیده به عالم آخرت، می‌تواند یک عامل بازدارنده قوی در برابر گناه و یک عامل محرک برای انجام عمل صالح گردد.

ایجاد اخلاص، یکی از شیرین ترین ثمره های معاد، زدودن شرک و ریا از نیت ها می باشد. انسان معتقد در زندگی و فعالیت هایش فقط رضایت خدا را در نظر دارد و از وابستگی های دیگر رها و آزاد است معتقد به معاد بر این باور است که دلبستگی به دنیا انسان را سرگرم می‌کند و از مقصود اصلی باز می دارد، بنابراین انسان معتقد در کارها و رفتارش به غیر خدا توجه نمی‌کند و نکته مهم این است که  انجام کار شایسته و داشتن اخلاص، ثمره توجه مستمر به آخرت است.

تحمل مصائب و سختی ها، از دیگر آثار تربیتی معاد باوری در عرصه زندگی فردی، تحمل مصائب و سختی هاست.

تهذیب و خودسازی، از دیگر آثار بسیار مهم اعتقاد به معاد می‌توان به تهذیب و خودسازی اشاره کرد. [9]

نتیجه گیری

در نهایت، اعتقاد به معاد نه تنها به اصلاح فردی کمک می‌کند، بلکه پایه‌گذار عدل و انصاف در جامعه نیز می‌شود؛ این باور، انسان را به سوی انجام اعمال نیک و پرهیز از گناهان هدایت می‌کند و موجب تقویت اخلاق و معنویت در جامعه می‌گردد؛ ایمان به معاد، مردم را به رعایت حقوق یکدیگر و احسان به نیازمندان ترغیب می‌کند و در نتیجه، جامعه‌ای عادلانه و متعالی به وجود می‌آورد؛ بنابراین، معاد به عنوان یکی از اصول بنیادین دینی، نقشی بی‌بدیل در شکل‌دهی به رفتارها و باورهای انسان‌ها دارد.

 

 

 

---

[1] معاد و جهان پس از مرگ: ناصر، مکارم شیرازی، ج1، ص59  https://B2n.ir/u13564      

[2] نهج البلاغة: سید رضی، خطبه 224.   https://B2n.ir/u04306  

[3] سرای دیگر: عبد الحسین، دستغیب، ج1، ص5   https://B2n.ir/b06767   

[4] آموزش عقايد: محمد تقی، مصباح یزدی، ج1، ص339   https://B2n.ir/b82285     

[5] خلاصه دروس عقاید: محمد بیابانی اسکویی، ص 46   https://B2n.ir/k02043

[6] معاد: مرتضی مطهری، ج1، ص16  https://B2n.ir/r34317     

[7] عوالي اللئالي: ابن أبي جمهور، ج: 1، ص: 267.    https://lib.eshia.ir/11013/1/267         

[8] معاد و آثار اعتقاد به آن: حجت الله اردشیری لردجانی، امید فلاحی، چاپ اول، قم: زائر، ۱۳۹۰، ص  ۳۳6 https://B2n.ir/k11772

[9] آثار اعتقاد به معاد در زندگی فردی از دیدگاه آیات و روایات: مریم فرحزاد، معاونت پژوهش موسسه آموزش عالی حوزه الزهرا (س) گرگان.   https://B2n.ir/z6716