فلسفه اعتقاد به معاد و آثار به دست آمده از آن برای بشر چیست؟

[تقوی 1]

فلسفه اعتقاد به معاد و آثار به دست آمده از آن برای بشر چیست؟

 

پاسخ اجمالی:

ایمان به معاد، یکی از اصول بنیادین اسلام، نقش تعیین‌کننده‌ای در تربیت فردی و ساماندهی اجتماعی بشر دارد. این باور، انسان را به اصلاح رفتار و پایبندی به ارزش‌های اخلاقی و دینی ترغیب کرده و زمینه‌ساز شکل‌گیری جامعه‌ای عادل، مسئول، و متعالی می‌گردد. ایمان به بازگشت پس از مرگ، انگیزه‌ای درونی برای انجام اعمال نیک، کنترل غرایز، رعایت حقوق دیگران و تحمل مشکلات زندگی ایجاد می‌کند و سبک زندگی را در مسیر رشد، معنا و سعادت ابدی قرار می‌دهد.

پاسخ تفصیلی:

ایمان به معاد، یکی از اصول اساسی دین اسلام، نقش مهمی در زندگی فردی و اجتماعی انسان دارد؛ باور به بازگشت به زندگی پس از مرگ، انسان را به اصلاح رفتار و اعمال خود تشویق می‌کند و انگیزه‌ای قوی برای پایبندی به ارزش‌های اخلاقی و دینی در او ایجاد می‌نماید؛ آثار مثبت این ایمان به اندازه‌ای است که نه تنها فرد را از نافرمانی خدا بازمی‌دارد، بلکه جامعه را نیز به سوی عدالت و انصاف سوق می‌دهد.

از این‌رو، کسی که به چنین جهانی ایمان داشته باشد، در اصلاح نفس و انجام اعمال نیک بسیار دقیق و محتاط خواهد بود؛ همان‌طور که فردی آگاه از خاصیت داروهای شفابخش و سموم کشنده، به داروی مفید علاقه‌مند است و از سم مهلک هراس دارد؛ چنین انسانی تحت مراقبتی دائمی از درون قرار دارد و خودبه‌خود در برابر جنایت، فساد و بدکاری مقاومت می‌کند.[1]

ایمان روشن به معاد، انسان را چنان دگرگون می‌سازد که می‌گوید: حتی اگر تمام دنیا و هر آن‌چه در آن است به من داده شود تا تنها یک نافرمانی کوچک از خداوند انجام دهم مثل کندن پوست دانه‌ای از مورچه هرگز نمی‌پذیرم؛ برای من، این جهان از یک برگ خورده ‌شده توسط ملخ نیز بی‌ارزش‌تر است.[2]

مرحوم دستغیب گفته است کسی که به آخرت و روز حساب ایمان ندارد، از هیچ تجاوزی به حقوق دیگران واهمه‌ای ندارد؛ اگر با دیگران در امور مالی و مادی اختلاف پیدا کند، ممکن است بدون هیچ ترس و نگرانی، به جان، مال و آبروی آن‌ها تعدی کند؛ چنین فردی هر کاری را که به نفعش باشد، انجام می‌دهد و در ظلم به دیگران هیچ‌گونه ابایی ندارد، چون باور ندارد که روزی باید پاسخ‌گوی اعمال خود باشد.[3]

ایمان به معاد تأثیر مهمی در زندگی انسان دارد؛ کسی که به روز قیامت باور دارد، زندگی‌اش را طوری برنامه‌ریزی می‌کند که نتیجه‌اش در آخرت مفید باشد؛ چنین فردی با سختی‌ها و مشکلات زندگی ناامید نمی‌شود، بلکه با انگیزه‌ای قوی به تلاش خود برای رسیدن به سعادت واقعی ادامه می‌دهد؛ در زمینه اجتماعی نیز، این باور موجب رعایت حقوق دیگران و کمک به نیازمندان با روحیه‌ای از احسان و ایثار می‌شود؛ در نتیجه، در جامعه‌ای که مردم به معاد ایمان دارند، نیاز به زور و اجبار برای اجرای عدالت کمتر می‌شود، زیرا خود مردم با انگیزه درونی به اخلاق و انصاف پایبند هستند.[4]

بیشتر مردم خدا را عبادت می‌کنند یا برای نجات از عذاب آخرت، یا برای رسیدن به پاداش‌های جاودانه‌ی بهشت؛ اگر باور به زندگی پس از مرگ وجود نداشت، وعده‌ها و هشدارهای پیامبران معنا و اثر اصلی خود را از دست می‌دادند؛ در آن صورت، عبادت واقعی فقط در میان گروه کوچکی از بندگان خاص و پاک‌دل باقی می‌ماند که بدون انتظار پاداش، صرفاً برای نزدیکی به خدا عمل می‌کنند.[5]

ایمان به آخرت، امید و حرکت را در زندگی انسان ایجاد می‌کند؛ انسان تلاش می‌کند تا زندگی‌اش را طوری بسازد که در جهان پس از مرگ گرفتار مشکل نشود؛ در واقع، دنیا و آخرت به هم پیوسته‌اند؛ اگر کسی در این دنیا دنبال رشد و کمال نباشد، در آخرت هم بهره‌ای از آن نخواهد برد و با حسرت روبه‌رو می‌شود؛[6] چون نواقص خود را جبران نکرده، در آن جهان دچار زیان ابدی می‌گردد؛ به همین دلیل پیامبر اسلام (ص) فرمودند: دنیا مزرعه آخرت است؛ یعنی آنچه در این دنیا بکاریم، در آخرت برداشت خواهیم کرد. [7]

یاد  مرگ و قیامت می‌تواند نیرویی قدرتمند در مهار خواسته‌های نفسانی باشد و به عقل کمک کند تا از سیطره هوای نفس خارج شود و غرایز را کنترل کند؛ امیر المومنین (ع) در این مورد می فرمایند در هنگام شتاب به انجام كارهاى زشت مرگ را بياد آوريد كه لذّتها و خوشي ها را ويران ميكند و عيشها را بهم مى‏ زند و آرزوها را قطع مى‏ نمايد.[8]

این ایمان همچنین حس مسئولیت را در درون انسان بیدار می‌سازد، به‌گونه‌ای که فرد نسبت به رفتارها و تصمیم‌های خود آگاهانه‌تر عمل می‌کند؛ زیرا معتقد به معاد خود را در مقابل کارهای خویش مسئول میداند و بر این باور است که فردای قیامت در پیشگاه عدل الهی مؤاخذه خواهد شد و کارهای ریز و درشتش را ناقدی بصیر و خبیر به نقد میکشد تا سره از ناسره مشخص گردد.[9]

از آثار ایمان به معاد می توان به اخلاص در نیت‌ اشاره کرد؛ انسان مؤمن فقط رضایت خدا را در نظر دارد؛ لذا از ریا، شرک و دلبستگی‌های بی‌ارزش دنیا فاصله می‌گیرد و تلاش می‌کند کارهای شایسته را تنها برای خدا انجام دهد؛ لذا قرآن در این مورد می فرماید: ای اهل ایمان! صدقه هایتان را با منت و آزار باطل نکنید، مانند کسی که مالش را به ریا به مردم انفاق می کند و به خدا و روز قیامت ایمان ندارد.[10]

نتیجه گیری

در نهایت، ایمان به معاد نه ‌تنها انسان را از نظر اخلاقی اصلاح می‌کند، بلکه در سطح اجتماعی نیز زمینه‌ساز گسترش عدالت و انصاف است؛ این باور، فرد را به انجام کارهای نیک و دوری از گناه تشویق می‌نماید و اخلاق و معنویت را در جامعه تقویت می‌کند.

اعتقاد به زندگی پس از مرگ باعث می‌شود که مردم نسبت به حقوق یکدیگر حساس‌تر باشند، به نیازمندان کمک کنند و با روحیه‌ای از احسان و فداکاری در کنار هم زندگی کنند؛ در نتیجه، جامعه‌ای شکل می‌گیرد که پایه‌های آن بر عدل، همدلی و تعالی انسانی استوار است؛ از این‌رو، معاد به‌عنوان یکی از اصول بنیادین دین، نقشی اساسی در شکل‌گیری رفتارها، انگیزه‌ها و باورهای انسان‌ها دارد و زندگی را به مسیر رشد و معنا سوق می‌دهد.

 

---

[1] معاد و جهان پس از مرگ،  ناصر، مکارم شیرازی، ج1، ص59 

[2] نهج البلاغة، سید رضی، ج1، ص347

[3] سرای دیگر، عبد الحسین، دستغیب، ج1، ص5  

[4] آموزش عقايد،  محمد تقی، مصباح یزدی، ج1، ص339  

[5] خلاصه دروس عقاید، محمد بیابانی اسکویی، ص 46  

[6] معاد، مرتضی مطهری، ج1، ص16     

[7] عوالي اللئالي، ابن أبي جمهور، ج 1، ص 267.      

[8] نهج البلاغة - ط دار الكتاب اللبناني ، السيد الشريف الرضي، ج1، ص145

[9] معاد و آثار اعتقاد به آن، اردشیری لردجانی، حجت الله، ص338

[10] بقره/ 264« يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُبْطِلُوا صَدَقَاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَالْأَذَىٰ كَالَّذِي يُنْفِقُ مَالَهُ رِئَاءَ النَّاسِ وَلَا يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ»