معروفترین فرقه های غالی در اسلام کدام هستند؟

تقوی · 24 دی 1403

معروفترین فرقه های غالی در اسلام کدام هستند؟

پاسخ اجمالی:

غلات در تاریخ اسلام، فرقه‌هایی هستند که با افراط در عقاید، از چارچوب‌های اسلامی خارج شده‌اند. این گروه‌ها اغلب به افراد خاصی مقام الوهیت، نبوت یا ویژگی‌هایی فراتر از مقام انسانی نسبت داده‌اند.

برخی از مهم‌ترین فرقه‌های غالی عبارتند از:

راوندیه: این فرقه ابتدا منصور عباسی را الهی دانسته و سپس به او شورید.

خرمدینیه: پیروان بابک خرمدین که شورشی علیه خلافت عباسی داشتند.

جناحیه: معتقد به انتقال روح الهی به رهبرشان، عبدالله بن معاویه.

سبائیه: پیروان عبدالله بن سبا که حضرت علی (ع) را به غیبت رفته می‌دانستند.

کربیّه: اعتقاد به جاودانگی محمد بن حنفیه و امامت منحصر به او.

بزیغیه: ادعای خدایی امام جعفر صادق (ع) و ارتباط قلبی با وحی.

نصیریه: پیروان محمد بن نصیر که به تناسخ و ربوبیت امام هادی (ع) معتقد بودند.

خطابیه، کیسانیه، بشاریه و سایر فرقه‌های غالی که هر کدام تفکرات افراطی خاصی داشتند.

این فرقه‌ها به دلیل خروج از مبانی اصلی اسلام، مورد رد و لعن اهل بیت (ع) قرار گرفته‌اند؛ برای شناخت دقیق‌تر، مراجعه به منابع معتبر توصیه می‌شود.

پاسخ تفصیلی:

در دیدگاه علماء شیعه، غلات به دلیل ادعای الوهیت برای افراد یا ادعای نبوت برای کسانی که پیامبر نیستند(غلو در ذات)، از دایره اسلام خارج می‌شوند و نمی‌توان این فرقه ها را مسلمان دانست اگرچه آنان خود را مسلمان و یا حتی شیعه معرفی کنند.

فرقه های غالی که خود را مسلمان و یا حتی شیعه می دانند، متعدد می باشند؛ به جهت اختصار به بعضی از آن ها با ذکر توضیحی اجمالی اشاره خواهد شد:

فرقه راوندیه (عباسیه)

رهبر آن‌ها عبد الله راوندی بود که ابتدا قائل به الوهیت منصور دوانیقی، خلیفه عباسی، و نبوت ابو مسلم خراسانی شد؛ اما پس از قتل ابو مسلم توسط منصور در سال 141 هجری قمری، به منصور شوریدند و او آنان را به اتهام زندقه در آتش سوزاند.

از این فرقه، گروه‌هایی مانند «ابو مسلمیه» (قائل به امامت ابو مسلم خراسانی)، «ابو هریریه» (به سرپرستی شخصی به نام ابو هریره)، «رزامیه» (پیروان شخصی به نام رزام و قائلان به حلول خداوند در ابو مسلم)، و «هاشمیه» (طرفداران ابو هاشم عبد الله بن محمد بن حنفیه) منشعب شدند[1].

فرقۀ خرّمدینیّه

خرمدینان که پیروان بابک خرّمدین بودند، از طرفداران ابو مسلم خراسانی دانسته شده اند؛ بابک خرّمدین در سال 201 ه ق بر خلیفۀ عباسی شورش کرد و در سال 223 ه ق در ایام معتصم به دست افشین ایرانی اسیر شد و پس از چندی به قتل رسید.[2]

فرقه جناحیه

این افراد، پیروان عبد الله بن معاویه می باشند و او را خدا و پیامبر می‌دانستند و معتقد بودند که علم در قلبش همچون گیاه رشد می‌کند و روح خداوند به او منتقل شده است؛ آن‌ها به قیامت ایمان نداشتند، دنیا را فنا ناپذیر می‌دانستند و محرمات را حلال می‌شمردند.[3]

فرقه سبائیه

سبائیه نام فرقه‌ایست منسوب به امامیه با رهبری عبدالله بن سبا که در سالهای ابتدایی خلافت علی بن ابی‌طالب، شکل گرفته و از طایفه غالیان محسوب می‌شود؛ چون علی به شهادت رسید سبائیه گفتند او کشته نشده است و به غیبت رفته و بازخواهد گشت تا جهان را پر عدل و داد کند.[4]

اهل بیت (ع) او را لعن کرده اند، در روایتی امام سجاد (ع) می فرماید: « نزد من یادی از عبد الله بن سبأ شد که تمام موهای بدنم راست شد، او ادعای امری عظیم نمود ـ خداوند او را لعنت کند ـ به خدا سوگند! حضرت علی (ع) بنده صالح خدا و برادر رسول خدا بود و به کرامت نرسید مگر به سبب اطاعت خدا و رسولش».[5]

فرقه کربیّه

کربیه به عنوان یاران «ابن کرب» معرفی شده اند؛ او معتقد بود محمد بن حنفیه ملقّب به مهدی است و این لقب را پدرش حضرت علی (ع) به او داده است،او نمرده و نخواهد مرد و اصولا مردن او امکان پذیر نیست، لیکن هم اکنون غایب شده و مکان او معلوم نیست؛ او ظهور خواهد کرد و مالک زمین خواهد شد و تا رجوع او هیچ امامی نخواهد بود.[6]

فرقه بزیغیّه

پیروان «بزیغ بن موسی» معتقدند که جعفر بن محمد (امام جعفر صادق) خدا است و او همان کسی نیست که مردم می‌بینند، بلکه به این صورت در میان مردم ظاهر شده است؛ آنان باور دارند که هر آنچه در قلب‌هایشان رخ می‌دهد وحی است و اگر فردی مؤمن باشد، به او وحی می‌شود.[7]

فرقه نصیریه (علویان)

گروهی بودند که در زمان حیات امام علی بن محمد الهادی به امامت ایشان معتقد بودند، ولی در ادامه دچار انحراف شدند و ادعای نبوت مردی به نام «محمد بن نصیر النمیری» را نمودند؛ محمد بن نصیر ادعا می کرد که امام هادی علیه السلام او را بعنوان نبی مبعوث کرده است؛ در مورد امام هادی قائل به تناسخ بود، ادعای ربوبیت امام هادی را می کرد، ازدواج با محارم را جایز می دانست و.....[8]

سایر فرقه ها مانند:

کیسانیه، منظور از فرقه کیسانیه پیروان مختار بن ابی عبیده ثقفی می باشد؛[9] خطّابیه، این فرقه منسوب به شخصی به نام محمد بن مقلاص اسدی کوفی اجدع زرّاد(برّاد) بزاز معروف به ابو الخطاب می باشد؛ حضرت آیت الله العظمی خوئی از او با عنوان "لعنه الله" و "غال" یاد کرده است؛[10] عمیریّه، که به شخصی به نام عمیر بن بیان عجلی منسوب می باشد.[11]

یاران سرّی(سریه)، سرّی یکی از سران غلات در زمان امام صادق (ع) است که مورد لعن حضرت قرار گرفت.[12] بشاریه(شعیریه-علیائیه)، این فرقه منسوب به بشّار شعیری است که در زمان امام صادق و امام کاظم (ع)زندگی می کرد و در سال 180 ه ق درگذشت.[13]

فرقه های منحرف شده از اسلام به سبب غلو بسیار زیادند که عزیزانی که تمایل به آشنایی با همه آنها را دارند لازم است به کتابهایی که در این موضوع نوشته شده رجوع نمایند.[14]

[1] غاليان، كاوشی در جريانها و برآيندها تا پايان سده سوم، صفری فروشانی، نعمت الله، ص37

[2] همان، ص 38

[3] مقالات الإسلامیین و إختلاف المصلین، الأشعری، ابوالحسن، ج1، ص6

[4] فرق الشیعه،نوبختی، حسن بن موسی، ص22 - در مورد عبدالله بن سبا قصه های زیادی ساخته شده: تاریخ الطبری، الطبری، ابن جریر، ج3، ص378

[5] إختيار معرفة الرجال، الشيخ الطوسي، ج 1، صفحه 324

[6] فرق الشیعه،نوبختی، حسن بن موسی، ص27

[7] مقالات الإسلامیین و إختلاف المصلین، الأشعری، ابوالحسن، ج1، ص12

[8] الغيبة، الشيخ الطوسي، ج1، ص 398 - فرق الشیعة، نوبختی، حسن بن موسی، ج1، ص 93 - علويان سوريه از شکل گیری تا قدرت یابی، دكتر مسعود اخوان کاظمی