دیدگاه قرآن و روایات اهل بیت(علیهم السلام) در مورد غلو چه می باشد؟

[تقوی 1]

دیدگاه قرآن و روایات اهل بیت(علیهم السلام) در مورد غلو چه می باشد؟

 

پاسخ اجمالی:

غلو در اعتقادات دینی به معنای افراط و زیاده‌روی است که قرآن کریم و روایات اهل بیت(ع) به شدت آن را نهی کرده‌اند؛ در قرآن، به ویژه در آیات مربوط به اهل کتاب، غلو به عنوان انحراف از مسیر حق معرفی شده است؛ اهل بیت(ع) نیز با هشدارهای صریح، بر ضرورت میانه‌روی و پرهیز از افراط تأکید داشته‌اند؛  پیامبر(ص) و امامان(ع) همواره غالیان را مورد نکوهش قرار داده و راه صحیح را در اعتدال و پیروی از آموزه‌های اصیل اسلامی معرفی کرده‌اند.

پاسخ تفصیلی:

مسئله غلو یکی از موضوعات پیچیده و حساس در حوزه اعتقادات اسلامی می باشد؛ این مسئله همواره مورد توجه قرآن کریم و روایات اهل بیت(ع) قرار داشته و در منابع اسلامی به وضوح به آن پرداخته شده است؛ قرآن کریم با آیات متعدد، مسلمانان را به دوری از غلو و التزام به اعتدال و میانه‌روی فراخوانده است؛ روایات اهل بیت(ع) نیز با تأکید بر اهمیت پرهیز از غلو، تلاش کرده‌اند تا مسلمانان را از افتادن در دام این اعتقادات نادرست بازدارند؛ در این مجال، به بررسی دیدگاه قرآن و روایات در مورد مسئله غلو پرداخته و تلاش خواهیم کرد تا با استفاده از منابع معتبر اسلامی، به فهم دقیق‌تری از این مفهوم دست یابیم.

غلو در قرآن کریم:

در قرآن کریم لفظ غلو در دو آیه وارد شده و نهی از غلو در دین نموده؛ خدای متعال می فرماید:

ای اهل کتاب! در دین خود غلو [و زیاده روی] نکنید و درباره خدا غیر از حق نگویید؛ مسیح، عیسی بن مریم، فقط فرستاده خدا، و کلمه [و مخلوق] اوست.[1]

در جایی دیگر نیز می فرماید:

بگو: ای اهل کتاب! در دین خود، غلو [زیاده روی] نکنید و غیر از حق نگویید و از هوس های گروهی که پیش تر گمراه شدند و بسیاری را گمراه کردند و از راه راست منحرف گشتند، پیروی ننمایید.[2]

این دو آیه در مقام نهی کردن مسیحیان از غلو درباره حضرت عیسی (ع) است که آن حضرت را چنان در مقام پیامبری بالا بردند که او را به خدایی اختیار کردند؛ چنان که قرآن در ادامه آیه ١٧١ سوره نساء آن را یادآور می شود و می فرماید: «نگویید [خدا] سه گانه است. [از این سخن] خودداری کنید که برای شما بهتر است».[3]

خداوند در آیات متعدد دیگری نیز مصادیقی از غلو را مانند غلو درباره بزرگان دین،[4] همتا قرار دادن برای خداوند[5] و ... بیان نموده و آنان را مورد نکوهش قرار داده است.[6]

غلو در روایات اهل بیت (ع):

اهل بیت(ع) نیز در روایات متعددی به وضوح از غلو نهی کرده‌اند،[7]  که از باب نمونه به تعدادی از روایات اشاره می شود؛

امام علی (ع) در نهج البلاغه می‌فرمایند: دو گروه درباره من هلاک شدند: یکی دوست افراطی و دیگری دشمن افراطی؛ دوست افراطی مرا به مقام الهی رساند و دشمن افراطی کینه و دشمنی نسبت به من را در دل داشت.[8]

همچنین امام صادق(ع) می‌فرمایند:کمترین چیزی که انسان را از ایمان خارج می‌کند این است که نزد فردی غلو کننده بنشیند، به سخنانش گوش دهد و گفته‌های او را تصدیق کند؛ پدرم از پدرش و او از جدش نقل کرد که رسول خدا (ص) فرمودند: دو گروه از امت من هیچ بهره‌ای از اسلام ندارند: غالیان و قدریان.[9]

در روایتی دیگر از وجود نازنین امام رضا(ع) اینگونه آمده است: خداوند غالیان را لعنت کند؛ سپس فرمودند: با آن‌ها همنشینی نکنید و دوست نشوید و از آن‌ها بیزاری بجویید، خداوند از آن‌ها بیزار است.[10]

نتیجه گیری:

با توجه به دیدگاه قرآن کریم و روایات اهل بیت(ع) به این مسأله، دانسته می شود که غلو یکی از مسائل مهم و حساس در دین اسلام است که به معنای افراط و زیاده‌روی در اعتقادات دینی تعریف می‌شود؛ این پدیده نه تنها در قرآن کریم و روایات اهل بیت (ع) به شدت نهی شده است، بلکه پیامدهای منفی بسیاری نیز دارد؛ همچنین با بهره‌گیری از آموزه‌های قرآن و اهل بیت (ع)، می‌توان به اعتدال و میانه‌روی در اعتقادات دست یافت و از افراط و تند‌روی پرهیز نمود.

 

---

[1] نساء/ 171  « يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لَا تَغْلُوا فِي دِينِكُمْ وَلَا تَقُولُوا عَلَى اللَّهِ إِلَّا الْحَقَّ ۚ إِنَّمَا الْمَسِيحُ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ رَسُولُ اللَّهِ وَكَلِمَتُهُ أَلْقَاهَا إِلَىٰ مَرْيَمَ وَرُوحٌ مِنْهُ ۖ فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ ۖ وَلَا تَقُولُوا ثَلَاثَةٌ ۚ انْتَهُوا خَيْرًا لَكُمْ ۚ إِنَّمَا اللَّهُ إِلَٰهٌ وَاحِدٌ ۖ سُبْحَانَهُ أَنْ يَكُونَ لَهُ وَلَدٌ ۘ لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ ۗ وَكَفَىٰ بِاللَّهِ وَكِيلًا»

[2] مائده/ 77   « قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لَا تَغْلُوا فِي دِينِكُمْ غَيْرَ الْحَقِّ وَلَا تَتَّبِعُوا أَهْوَاءَ قَوْمٍ قَدْ ضَلُّوا مِنْ قَبْلُ وَأَضَلُّوا كَثِيرًا وَضَلُّوا عَنْ سَوَاءِ السَّبِيلِ»

[3] برای مطالعه بیشتر رجوع شود به: غلو : حقیقت و اقسام آن، سیدکمال حیدری -  (غلو در قرآن ) غلو از دیدگاه تشیع، علی انصاری بویراحمدی، ص 20

[4] توبه/31 «اتَّخَذُوا أَحْبَارَهُمْ وَ رُهْبَانَهُمْ أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللَّهِ وَ الْمَسِيحَ ابْنَ مَرْيَمَ وَمَا أُمِرُوا إِلَّا لِيَعْبُدُوا إِلَٰهًا وَاحِدًا ۖ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ ۚ سُبْحَانَهُ عَمَّا يُشْرِكُونَ»

توبه/30 «وَ قَالَتِ الْيَهُودُ عُزَيْرٌ ابْنُ اللَّهِ وَقَالَتِ النَّصَارَى الْمَسِيحُ ابْنُ اللَّهِ ۖ ذَٰلِكَ قَوْلُهُمْ بِأَفْوَاهِهِمْ ۖ يُضَاهِئُونَ قَوْلَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ قَبْلُ ۚ قَاتَلَهُمُ اللَّهُ ۚ أَنَّىٰ يُؤْفَكُونَ»

آل عمران/79 «مَا كَانَ لِبَشَرٍ أَنْ يُؤْتِيَهُ اللَّهُ الْكِتَابَ وَ الْحُكْمَ وَالنُّبُوَّةَ ثُمَّ يَقُولَ لِلنَّاسِ كُونُوا عِبَادًا لِي مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلَٰكِنْ كُونُوا رَبَّانِيِّينَ بِمَا كُنْتُمْ تُعَلِّمُونَ الْكِتَابَ وَ بِمَا كُنْتُمْ تَدْرُسُونَ»

[5] رعد/16 «أَمْ جَعَلُوا لِلَّهِ شُرَكَاءَ خَلَقُوا كَخَلْقِهِ فَتَشَابَهَ الْخَلْقُ عَلَيْهِمْ ۚ قُلِ اللَّهُ خَالِقُ كُلِّ شَيْءٍ وَهُوَ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ»

[6] رجوع شود به: غلو و تفویض در گستره آیات و روایات اهل بیت علیهم السلام، سید علیرضا موسوی 

[7] رجوع شود به: عيون أخبار الرضا(ع)، الشيخ الصدوق، ج2،  ص 200 -  بحار الأنوار، العلامة المجلسي، ج25،  ص 261

[8] نهج البلاغه، الشریف المرتضی، ص184، خطبه 127   

[9]  الخصال، الشيخ الصدوق، ج1،  ص 72

[10] عيون أخبار الرضا(ع)، الشيخ الصدوق، ج2،  ص 202