غلو در اسلام از چه زمانی شکل گرفته است؟

[تقوی 1]

غلو در اسلام از چه زمانی شکل گرفته است؟

 

غلو به معنای افراط و زیاده‌روی در اعتقادات دینی است که در طول تاریخ بشر همیشه وجود داشته و دارای سابقه ای دیرینه است. [1] با توجه به گزارش‌های قرآنی، مواردی از غلو درباره موجودات طبیعی، انسان‌ها، پیامبران و ملائکه در ادیان پیش از اسلام نیز دیده می‌شود. [2]

در تاریخ اسلام نیز غلو یکی از مباحث مهم و پیچیده است که از همان ابتدای ظهور اسلام به وجود آمده و به مرور زمان تأثیرات و پیامدهای مختلفی بر جوامع اسلامی داشته است.

شاید بتوان گفت که نخستین اندیشه‌های غالیانه در زمان حیات پیامبر پس از وفات فرزندش ابراهیم رخ داد.[3] زمانی که بنا به گزارش مورخان، مقارن با وفات ابراهیم، خورشیدگرفتگی روی داد و گروهی چنین پنداشتند که به سبب وفات فرزند پیامبر خورشیدگرفتگی روی داده است. این باور با برخورد و نهی از سوی پیامبر مواجه شد. [4]

حتی بعد از وفات پیامبر اکرم برخی نویسندگان اهل سنّت، غلو در حق خلفا را به جایی رسانده اند که مقام آنان را از مقام پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) برتر شمرده و پیامبر (صلی الله علیه وآله) را ادامه دهنده راه خلفا خوانده اند. [5] 

در کلام پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) و ائمه اطهار(علیهم السلام) به وضوح به موضوع غلو پرداخته شده [6]و در روایات بسیاری این موضوع را مورد انتقاد شدید قرار داده اند.

به عنوان مثال: ابا رافع قرظی و سید نجرانی خطاب به پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) عرض کردند: ‌ای محمد! آیا می‌خواهی تو را بپرستیم و تو را خدا بخوانیم؟! پیامبر در پاسخ فرمودند: "پناه بر خدا! نمی‌پرستیم جز خدای یگانه و امر نمی‌نماییم به پرستش غیر او،؛ پس من به چنین چیزی مبعوث نشدم و بدان امر نشدم.[7]

ائمه (علیهم السلام) نیز با پیروی از راه و روش پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم)، با غلوکنندگان به گونه‌ای شدید برخورد می‌کردند که با هیچ گروه دیگری این‌چنین قاطعانه برخورد نمی‌کردند؛ در این‌جا به چند نمونه از مواردی که در روایات متعدد و معتبر آمده است، اشاره می‌کنیم:

-        گروهی نزد حضرت علی (علیه السلام) آمدند و داخل منزل آن حضرت شدند و گفتند: «انَّک ربنا و انت الذی خلقتنا و انت الذی رزقتنا» آن حضرت پس از موعظه و نصیحت آنها فرمودند از این گفته ها دست بردارید و توبه کنید، آنها قبول نکردند و حضرت همه آنها را به شدت مجازات نمودند. [8]

-        هنگامیکه مفضل از امام صادق(علیه السلام) در مورد مقصره و مرتفعه(غالیان) سوال می کند، امام صادق(علیه السلام) اینگونه به او پاسخ می دهند: ای مفضل، مقصران کسانی هستند که خداوند آنان را به فضل علم ما هدایت کرده و اسرار ما را به ایشان آشکار کرده است؛ ولی در ما شک کردند و فضل ما را انکار کردند و گفتند: خداوند نبوده که به آن‌ها قدرت و معرفت خود را عطا کرده است. اما مرتفعه، کسانی هستند که به سبب محبت و ولایت ما، مقاماتی برای اهل البیت قائل شده‌اند که حقیقتی ندارد؛ آنان از ما نیستند و ما نیز از آنان نیستیم و امامانشان نیز از آنان نیستند؛ این‌ها با عذاب امت‌های طغیانگر عذاب می‌شوند تا هیچ نوع عذابی باقی نماند که با آن عذاب نشوند.[9]

-        ابوهاشم جعفری می‌گوید: از امام رضا (علیه‌السلام) درباره غلوکنندگان و مفوضه سؤال کردم؛ حضرتش چنین پاسخ دادند: غلوکنندگان کافر و مفوضه مشرک‌اند؛ هم‌نشینی، اختلاط نمودن، اعتماد کردن، هم‌پیاله بودن، ارتباط داشتن، ازدواج کردن، پناه دادن، اطمینان نمودن، تأیید و کمک کردن به ایشان حتی به اندازه سر سوزنی موجب خروج از ولایت خداوند و رسولش و ولایت ما اهل بیت می‌گردد.[10]

-        در روایتی دیگر از وجود نازنین امام رضا(علیه السلام) اینگونه نقل شده است: از امام رضا علیه‌السلام پرسیده شد: ای فرزند رسول خدا ! این چیست که مردم از شما شایع کرده‌اند؟ آن‌حضرت فرمود:آن کدام است؟، گفته شد: شما ادّعا کرده‌اید که مردم بنده ما هستند! امام علیه‌السلام فرمود: خدایا! ای کسی که آسمان‌ها و زمین را آفریده‌ای و به ناپیدا و پیدا آگاهی! تو شاهدی که من چنین مطلبی را هرگز نگفته‌ام و از احدی از پدرانم نشنیده‌ام که چنین کلامی گفته باشند؛ بارالها! تو خود می‌دانی که از این مردم چه ستم‌هایی به ما وارد شده است و این‌که این افترا هم از ستم‌های ایشان است که درباره ما روا داشته‌اند، آن‌گاه فرمود: اگر اینان بنابر گفتار خودشان -که به ما نسبت می‌دهند- که ما گفته‌ایم همگی بنده ما هستند، پس بگویند ما آنان را از چه کسی خریده‌ایم؟ گفته شد: راست گفتی ای فرزند رسول خدا، سپس امام رضا علیه‌السلام به راوی فرمود: آیا تو منکری آن‌چه را خدای تعالی از ولایت و امامت ما بر تو و دیگران واجب فرموده است چنان‌که دیگران منکرند؟ راوی گفت: پناه به خدا، هرگز! بلکه من به ولایت و امامت شما اقرار دارم.[11]

روایات متعدد دیگری نیز وجود دارد که برای مطالعه بیشتر، می توانید به کتبی که در این زمینه نگاشته شده است مراجعه کنید.[12]

با توجه به مطالب بیان شده، دانسته شد که غلو در اسلام از ابتدای ظهور آن وجود داشته و به مرور زمان باعث اختلافات و چالش‌های زیادی در جامعه اسلامی شده است؛ در قرآن و روایات اهل بیت (علیهم‌السلام) به شدت از آن نهی شده است؛ این موضوع نشان‌دهنده اهمیت اعتدال و میانه‌روی در دین و دوری از افراط و تفریط است تا بتوان وحدت و سلامت اعتقادات اسلامی را حفظ کرد.

 

---

[1] غلو (درآمدی بر افکار و عقاید غالیان در دین): صالحی نجف‌آبادی، ۱۳۸۴ش، ص۱۹. https://B2n.ir/z54425  / غلو از دیدگاه تشیع: علی انصاری بویراحمدی، ص: 20.  https://B2n.ir/s76073

[2] غالیان (کاوشی در جریان‌ها و برآیندها): صفری فروشانی، ۱۳۷۸ش، ص۳۱-۳۳.  https://B2n.ir/k61835  

[3] غلو (درآمدی بر افکار و عقاید غالیان در دین): صالحی نجف‌آبادی، ۱۳۸۴ش، ص64. https://B2n.ir/z54425

[4] انساب الاشراف: بلاذری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۵۲؛  https://lib.eshia.ir/40503/1/452  /  بحارالأنوار: مجلسی، ۱۴۰۳ق، ج۷۹، ص۹۱.   https://lib.eshia.ir/71860/79/91

[5] الغدير: العلامة الأميني    جلد : 8  صفحه : 49. https://lib.eshia.ir/15083/8/49  /  غلو از دیدگاه تشیع: علی انصاری بویراحمدی، ص 24. https://B2n.ir/h86878

[6] الکافی: الشیخ الکلینی، ج4، ص153    https://B2n.ir/p90415

[7] بحار الأنوار: ج25، ص262    https://B2n.ir/m21962

[8] همان: العلامه المجلسی، ج25، ص299    https://lib.eshia.ir/11008/25/299

[9] الهدایة الکبری: حسین بن حمدان الخصیبی، ص431    https://B2n.ir/y17606

[10] بحار الأنوار: العلامه المجلسی، ج25، ص273    https://B2n.ir/d14073

[11] عیون أخبار الرضا: الشیخ الصدوق، ج1، ص197    https://B2n.ir/h53721

[12] کتاب "غلو؛ درآمدی بر افکار و عقاید غالیان در دین" نوشته نعمت‌الله صالحی نجف‌آبادی، از یک مقدمه و دو فصل تشکیل شده است. در فصل اول، نویسنده به تعریف غلو و بررسی علل پیدایش آن در جهان اسلام پرداخته و نمونه‌هایی از باورها و اندیشه‌های غلوآمیز را بیان کرده است. فصل دوم این کتاب، سه گروه مختلف را به عنوان اضلاع مثلث غلو معرفی می‌کند: دشمنان اهل بیت (علیهم السلام)، دوستان افراطی و گروهی که به انگیزه اباحی‌گری و لذت‌طلبی به غلو روی آورده‌اند.    https://B2n.ir/z54425      / کتاب "غالیان؛ کاوشی در جریان‌ها و برآیندها" نوشته نعمت‌الله صفری فروشانی: این کتاب چهار فصل دارد. فصل اول به کلیات و مسائلی درباره تعریف غلو، تاریخچه و علل پیدایش آن اختصاص دارد. فصل دوم بررسی غُلات و فرقه‌های مختلف آن در تاریخ است. فصل سوم با عنوان غلات در آینه عقیده و عمل به بررسی عقاید مختص به غلات و عقاید مشترک آنان با شیعه اختصاص یافته و فصل چهارم هم درباره تأثیرات غلات در تاریخ شیعه بحث می‌کند.    https://B2n.ir/h95563