آیا روایت «فاطمه بضعة منّی» درباره خواستگاری حضرت علی (علیه السلام) از دختر ابوجهل بوده است؟

[تقوی 1]

آیا روایت «فاطمه بضعة منّی» درباره خواستگاری حضرت علی (ع) از دختر ابوجهل بوده است؟

 

پاسخ اجمالی:

روایت «فاطمه بضعة منّی» یکی از مشهورترین احادیث درباره جایگاه والای حضرت فاطمه زهرا (س) نزد پیامبر اکرم (ص) است. برخی منابع اهل سنت این حدیث را در ارتباط با ماجرای خواستگاری حضرت علی (ع) از دختر ابوجهل نقل کرده‌اند، اما این روایت از نظر سند و محتوا با چهره و سیره امام علی (ع) در تضاد است. بسیاری از محققان شیعه آن را ساخته و پرداخته مخالفان اهل بیت (ع) دانسته‌اند و آن را رد کرده‌اند.

پاسخ تفصیلی:

روایت "فاطمه بضعة منّی" به معنای "فاطمه پاره تن من است" یکی از مشهورترین احادیث درباره جایگاه حضرت فاطمه زهرا (س) در نزد پیامبر اکرم (ص) است، که حدیثی متواتر و مورد قبول تمام مذاهب اسلامی می باشد؛[1]این روایت در منابع شیعه توسط بزرگانی مانند؛ شیخ مفید،[2]شیخ طوسی،[3] شیخ صدوق [4]و سایرین نقل شده است.

این حدیث به روایات مختلف در منابع اهل سنت نیز نقل شده اما در در برخی منابع اهل سنت مانند صحیح بخاری، چنین آمده است؛ حضرت علی (ع) در زمانی که با حضرت فاطمه زهرا (س) ازدواج کرده بود، از دختر ابوجهل نیز خواستگاری کرده است، وقتی پیامبر(ص) از موضوع آگاه شد، بر فراز منبر اعلام کردند: فاطمه پاره تن من است و من بدم می آید که کسی او را آزار دهد، به خدا سوگند، دختر دشمن خدا با دختر پیامبر خدا در یک خانه با یک دیگر جمع نمی شوند.[5]

این روایت به دلیل تضاد با شخصیت والای حضرت علی (ع) و محبت عمیق ایشان به حضرت فاطمه (س)، از سوی محققان شیعه مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.

 دلایل رد این روایت:

تضاد با سیره حضرت علی (ع): این روایت با شخصیت والای حضرت علی (ع) و وفاداری ایشان به حضرت فاطمه (س) در تضاد است؛ امیرمؤمنان (ع) خود تصریح می‌کند هیچگاه فاطمه زهرا (س) را به خشم نیاورده است: «فَوَ اللَّهِ مَا اَغْضَبْتُهَا وَ لَا اَکْرَهْتُهَا عَلَی اَمْرٍ حَتَّی قَبَضَهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَا اَغْضَبَتْنِی وَ لَا عَصَتْ لِی اَمْراً وَ لَقَدْ کُنْتُ اَنْظُرُ اِلَیْهَا فَتَنْکَشِفُ عَنِّی الْهُمُومُ وَ الْاَحْزَان.»[6]

به خداوند سوگند! من هیچگاه فاطمه را تا از زمانی که از دنیا رحلت نمود، خشمگین و ناراحت نکردم؛ فاطمه هم مرا خشمناک نکرد و از من نافرمانی ننمود؛ هرگاه من محزون و‌ اندوهناک می‌شدم برای رفع غم و‌ اندوه خود به چهر فاطمه نگاه می‌کردم.

ضعف سند روایت: سند این روایت دارای ضعف‌های متعددی است و بسیاری از محققان آن را ضعیف و غیرقابل اعتماد دانسته‌اند.[7]

 هنگام بررسی روایت با نکاتی برخورد می کنیم که نشان دهنده ضعف و سستی روایت است مانند:

1.    تنها راوی روایاتی که ماجرای خواستگاری را مطرح کردند، "مسور بن مخرمه" می باشد در حالی که سن مسور برای نقل این قضیه در آن تاریخ تناسب ندارد؛ ابن‌حجر عسقلانی در الاصابه می‌نویسد:

«قال یحیی بن بکیر وکان مولده بعد الهجرة بسنتین وقدم المدینة فی ذی الحجة بعد الفتح سنة ثمان وهو غلام ایفع بن ست سنین.»

مسور دو سال پس از هجرت به دنیا آمد و پس از فتح مکه در ماه ذی‌حجه سال هشتم وارد مدینه شد که عمرش شش سال بیشتر نبود. [8]

2.    نکته دیگر دشمنی مسور با اهل‌بیت است؛ خوارج با او رابطه خوبی داشته و او را از خودشان می‌دانستند؛[9] او از طرفداران معاویه بود به حدی که هر وقت نام معاویه را می‌شنید، بر او درود می‌فرستاد؛[10] که نشان می دهد هدف از بیان این روایت توسط او، تخریب شخصیت امام علی (ع) است.

3.    عدم امکان قضیه از منظر تاریخی زیرا جویریه دختر ابوجهل تا پیش از فتح مکه مسلمان نشده بود و بعد از اسلام آوردن با عتاب بن اسید بن ابوالعیص بن امیه ازدواج کرد.[11]

تلاش برای تخریب چهره اهل بیت: این روایت به صورت هدفمند برای تخریب چهره امام علی (ع) ساخته شده است؛ همچنانکه امام صادق (ع) به این نکته اشاره فرمودند که داستان خواستگاری حضرت علی(ع) از دختر ابوجهل ساخته و پرداخته مخالفان شیعه است.

«فَقَالَ علیه السلام: یَا عَلْقَمَةُ اِنَّ رِضَا النَّاسِ لَا یُمْلَکُ وَاَلْسِنَتَهُمْ لَا تُضْبَطُ وَکَیْفَ تَسْلَمُونَ مِمَّا لَمْ یَسْلَمْ مِنْهُ اَنْبِیَاءُ اللَّهِ وَرُسُلُهُ وَحُجَجُ اللَّهِ (ع).... اَ لَمْ یَنْسُبُوا سَیِّدَ الْاَوْصِیَاءِ (ع) اِلَی اَنَّهُ کَانَ یَطْلُبُ الدُّنْیَا وَالْمُلْکَ ...... اَ لَمْ یَنْسُبُوهُ اِلَی اَنَّهُ (ع) اَرَادَ اَنْ یَتَزَوَّجَ ابْنَةَ اَبِی جَهْلٍ عَلَی فَاطِمَةَ (ع) وَاَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (ص) شَکَاهُ عَلَی الْمِنْبَرِ اِلَی الْمُسْلِمِینَ فَقَالَ اِنَّ عَلِیّاً یُرِیدُ اَنْ یَتَزَوَّجَ ابْنَةَ عَدُوِّ اللَّهِ عَلَی ابْنَةِ نَبِیِّ اللَّهِ اَلَا اِنَّ فَاطِمَةَ بَضْعَةٌ مِنِّی فَمَنْ آذَاهَا فَقَدْ آذَانِی وَمَنْ سَرَّهَا فَقَدْ سَرَّنِی وَمَنْ غَاظَهَا فَقَدْ غَاظَنِی.»

ای علقمه انسان ها نمی توانند خشنودی مردم را جلب و جلوی زبان آنها را بگیرند، چگونه سالم می مانید از چیزی که انبیاء و اولیاء سالم نماندند؟ آیا در مورد رسول خدا(ص) نگفتند که او طالب دنیا و در پی خلافت و سلطنت است؟ آیا به علی (ع) نسبت ندادند که او با وجود فاطمه (س) می خواهد با دختر ابو جهل ازدواج کند؟[12]

وجود این روایت بدون ذکر واقعه خواستگاری: این روایت بدون واقعه خواستگاری حضرت علی(ع) از دختر ابوجهل در منابع اهل سنت وجود دارد[13] که مانند نقل روایات شیعه از این ماجرا است و خود شاهدی است بر اینکه واقعه خواستگاری مطلبی ساختگی است که با هدف تخریب حضرت علی (ع) و کم ارزش نشان دادن ناراحتی حضرت فاطمه (س) از ابوبکر و عمر،[14]به روایت اضافه شده است.

نتیجه‌گیری:

روایت "فاطمه بضعة منّی" ارتباطی با روایت خواستگاری حضرت علی (ع) از دختر ابوجهل ندارد؛ روایت خواستگاری نیز به دلیل ضعف سند و تضاد با سیره حضرت علی (ع)، از نظر بسیاری از محققان قابل قبول نیست؛ این واقعه به منظور تخریب چهره امام علی (ع) و بی ارزش کردن ناراحتی حضرت فاطمه (س) از ابوبکر و عمر، به روایت اضافه شده است.

 

---

[1] مجموعة الرسائل، الصافي، الشيخ لطف الله  ،  ج 2 ، ص 312   

[2] الأمالي ، الشيخ المفيد، ج 1 ، ص 259 «قَالَ سَمِعْتُ سَعْدَ بْنَ مَالِكٍ يَعْنِي ابْنَ أَبِي وَقَّاصٍ يَقُولُ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص يَقُولُ‌ فَاطِمَةُ بَضْعَةٌ مِنِّي مَنْ سَرَّهَا فَقَدْ سَرَّنِي وَ مَنْ سَاءَهَا فَقَدْ سَاءَنِي فَاطِمَةُ أَعَزُّ الْبَرِيَّةِ عَلَيَّ.»     

[3] الأمالي - ط دار الثقافة، الشيخ الطوسي، ج 1، ص 24. 

[4] علل الشرائع، الشيخ الصدوق، ج 1، ص 185و186

[5] صحيح البخاري، البخاري ،   ج 5 ، ص 22   

[6] كشف الغمة في معرفة الأئمة ،المحدث الإربلي   ، ج 1 ، ص 352  

[7]  افسانه خواستگاري اميرالمؤمنين (ع) از دختر ابوجهل ( برای مطالعه بیشتر)

[8] الإصابة في تمييز الصحابة، العسقلاني، ابن حجر    ج 6  ،ص 94 

[9] سير اعلام النبلاء - ط الحديث ، الذهبي، شمس الدين ،   ج4  ،ص414  «قَالَ الزُّبَيْرُ بنُ بَكَّارٍ: كانت تَغْشَاهُ، وَيَنْتَحِلُوْنَهُ»  

[10] تاريخ الاسلام - ت تدمري ، الذهبي، شمس الدين ،   ج5 ، ص246. «قَالَ عُرْوَةُ: فَلَمْ أَسْمَعِ الْمِسْوَرَ ذَكَرَ مُعَاوِيَةَ إِلا صَلَّى عَلَيْهِ»   

[11] الطبقات الكبرى - ط دار صادر ، ابن سعد،   ج8 ، ص262 

[12] الأمالي، الشيخ الصدوق، ص 165  

[13] مصنف ابن أبي شيبة، ابن أبي شيبة، أبو بكر ، ج 6 ، ص38   

[14] الإمامة والسياسة ، الدِّينَوري، ابن قتيبة، ج 1،ص 31  -   صحيح البخاري ، البخاري، ج 4، ص79