چرا تاریخ دقیق شهادت حضرت فاطمه (سلام الله علیها) مشخص نیست؟

[تقوی 1]

چرا تاریخ دقیق شهادت حضرت فاطمه (س) مشخص نیست؟

 

پاسخ اجمالی:

اختلاف در تاریخ شهادت حضرت فاطمه (س) ناشی از عوامل مختلف تاریخی و روایی است؛ یکی از مهم‌ترین دلایل این تفاوت، نبود سیستم دقیق ثبت وقایع در آن دوران و نقل شفاهی روایات است؛ همچنین، نوع نگارش و رسم‌الخط آن زمان، به‌ویژه در مورد اعداد، موجب شده است برخی تاریخ‌ها به اشتباه خوانده شوند؛ دو دیدگاه اصلی در این زمینه وجود دارد:

شهادت در ۷۵ روز پس از رحلت پیامبر (ص) که توسط برخی روایات از امام صادق و امام باقر (ع) تأیید شده است.

شهادت در ۹۵ روز پس از رحلت پیامبر (ص) که در منابع معتبر شیعه همچون آثار شیخ مفید و علامه طبرسی آمده است؛ با توجه به این تعدد روایات، تعیین تاریخ دقیق شهادت حضرت زهرا (س) ممکن نیست، اما برگزاری مراسم عزاداری در هر دو تاریخ، نشانه‌ای از احترام و محبت نسبت به این بانوی بزرگوار محسوب می‌شود.

پاسخ تفصیلی:

اختلاف در تاریخ شهادت حضرت فاطمه (س) یکی از مباحث مهم تاریخی است که همواره مورد توجه محققان و شیعیان قرار گرفته است؛ این اختلاف، که ناشی از عوامل مختلف تاریخی و روایی است، در منابع معتبر اسلامی مشاهده می‌شود و دلایلی علمی و فرهنگی برای آن ذکر شده است.

دلایل اصلی اختلاف در تاریخ شهادت حضرت فاطمه (س)

یکی از مهم‌ترین عوامل این اختلاف، نبود سیستم دقیق ثبت وقایع تاریخی در آن دوران است؛ بسیاری از رویدادهای مهم، به‌ویژه مسائل مربوط به اهل بیت (ع)، به صورت شفاهی نقل می‌شدند و کمتر به شکل مکتوب ثبت می‌گردیدند؛ همین امر موجب شده است که برخی جزئیات تاریخی، از جمله تاریخ دقیق شهادت حضرت زهرا (س)، در گذر زمان دچار تفاوت در نقل شوند.[1]

عامل دیگری که در این مسئله نقش مهمی ایفا کرده، نوع نگارش و رسم‌الخط آن دوران است؛[2] در آن زمان، خط کوفی که فاقد نقطه و علامت‌گذاری‌های امروزی بود، رایج بود؛ این موضوع باعث می‌شد که اعداد و برخی واژه‌ها، نظیر "خمسة و سبعون" (۷۵) و "خمسة و تسعون" (۹۵)، در نسخه‌های خطی یا نقل‌های شفاهی به اشتباه خوانده شوند؛ چنین اشتباهاتی در متون تاریخی به مرور سبب اختلاف در تعیین زمان دقیق شهادت حضرت فاطمه (س) شده است.

دیدگاه‌های مختلف درباره تاریخ شهادت حضرت زهرا (س)

بر اساس روایات موجود، دو دیدگاه اصلی درباره تاریخ شهادت حضرت زهرا (س) مطرح شده است:

شهادت در ۷۵ روز پس از رحلت پیامبر اکرم (ص) برخی روایات نقل‌شده از امام صادق و امام باقر (ع)، مدت زندگی حضرت فاطمه (س) پس از وفات پیامبر را ۷۵ روز بیان کرده‌اند؛ این دیدگاه در منابع معتبر ذکر شده است؛ از جمله مرحوم کلینی در کتاب کافی روایتی از امام صادق (ع) آورده است؛[3] همچنین علامه مجلسی از امام باقر (ع) نقل کرده است که شهادت حضرت زهرا (س) پس از ۷۵ روز رخ داده است؛[4] برخی مورخین نیز این تاریخ را تأیید کرده‌اند، از جمله ابن ابی ثلج بغدادی در تاریخ الأئمة.[5]

شهادت در ۹۵ روز پس از رحلت پیامبر اکرم (ص) گروهی دیگر از روایات، از جمله روایت جابر بن عبدالله انصاری، بیان می‌کنند که حضرت فاطمه (س) ۹۵ روز پس از رحلت پیامبر اکرم (ص) به شهادت رسیدند؛[6] بر اساس این دیدگاه، بزرگان و علمای برجسته‌ای مانند شیخ مفید،[7] سید بن طاووس،[8] کفعمی در المصباح،[9] و علامه طبرسی در اعلام الوری، این تاریخ را مورد تأیید قرار داده‌اند؛ آنان بیان کرده‌اند که حضرت فاطمه (س) در سوم جمادی‌الآخر سال یازدهم هجری وفات کردند و مدت ۹۵ روز بعد از رحلت پیامبر اکرم (ص) زندگی کردند.[10]

نتیجه‌گیری

با توجه به تعدد روایات و دلایل ارائه‌شده، تعیین یک تاریخ قطعی برای شهادت حضرت فاطمه (س) ممکن نیست؛ اما نکته مهم، احترام و توجه به تمامی روایات معتبر و برگزاری مراسم عزاداری در هر دو تاریخ به عنوان نشانه‌ای از محبت و ولایت‌مداری نسبت به اهل بیت (ع) است؛ این اقدام علاوه بر گرامیداشت مقام آن بانوی بزرگوار، موجب تقرب معنوی و پاداش الهی خواهد شد.

 

---

[1] به عنوان مثال: در مورد ولادت امام حسین(ع) اینگونه آمده است: در سوم شعبان سال چهارم هجری در مدینه متولد شد و به نظر برخی در پنجم شعبان سال چهارم هجری متولد شده اند؛ تعریب منتهی الآمال فی تواریخ النبی و الآل، المیلانی، السید هاشم، ج1، ص523   

[2] مقاله "تاریخچه رسم الخط قرآن و سیر و تحول آن ، سید مهدی سیف ، (برای آشنایی بیشتر با رسم الخط آن عصر)

[3] الکافی، الشیخ الکلینی، ج1، ص241   

[4] بحار الانوار، العلامة المجلسی، ج 43، ص7   

[5] مجموعة نفیسة فی تاریخ الائمة، مجموع من العلماء، ج1، ص12   

[6] كفاية الأثر في النص على الأئمة الإثني عشر، علي بن محمد الخزاز، صفحه  65 

[7] مسار الشیعة، الشیخ المفید، ج1، ص31   

[8] الإقبال بالأعمال الحسنة، السيد بن طاووس، جلد، 3، صفحه 161   

[9] المصباح – جنة الأمان الواقیة و جنة الایمان الباقیة، الشیخ ابراهیم الکفعمی العاملی، ج1، ص511   

[10] زندگانی چهارده معصوم علیهم السلام، ترجمه اعلام الوری، عطاردی، 1عزیزالله، ص 226