آیا مقام امامت از مقام نبوت و رسالت بالاتر است؟

[تقوی 1]

آیا مقام امامت از مقام نبوت و رسالت بالاتر است؟

 

نخست مفهوم سه واژه نبوت، رسالت و امامت را بیان نموده تا وجه برتری امامت از رسالت روشن شود.

۱ - مقام نبوت: نبی در لغت بمعنی خبر دهنده بکار رفته است[1]، بنابراین نبی به حامل خبر بزرگ و یا خبر دهنده از آن می باشد و در اصطلاح نیز نبی و پیامبر کسی است که بدون واسطه از خدا خبر می‌دهد[2] (بر این اساس نبوت یعنی خبر دادن بدون واسطه از سوی خدا.) بر این اساس قرآن می فرماید: «فَبَعَثَ اللهُ النَّبیّینَ مُبَشّرینَ و مُنْذرین»[3]، خداوند پیامبران را به عنوان مژده آورندگان و بیم دهندگان برانگیخت. در نتیجه می توان گفت: مقام نبوت یعنى دریافت وحى از خداوند و «نبى» کسى است که وحى بر او نازل مى شود و آنچه را به وسیله وحى دریافت مى دارد، چنانکه مردم از او بخواهند در اختیار آنها مى گذارد.[4]

۲ ـ مقام رسالت: «رسول» در لغت به ‌معنای فرستاده و پیامبر و پیام‌آور است، و چنان‌ که راغب می‌گوید:   گاه به سخن و پیامی که برده می‌شود، رسول گفته می‌شود، چنان‌که بر شخصی که رسالت را تحمل می‌کند نیز رسول گفته می‌شود و رسول و رُسُل بر انبیا و ملائکه اطلاق می‌شود و بر کسی که برای انجام کاری فرستاده شده باشد، نیز رسول گفته می‌شود[5]، و در اصطلاح رسول بر پیامبرانی اطلاق می شود که علاوه بر اخذ وحی و خبر دادن از جانب خدا، مسؤولیت ابلاغ رسالتی الهی را از جانب خدا بر دوش دارند و مأموریت دارند که آن رسالت را به مردم برسانند؛ لذا قرآن می فرماید: « وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ فَإِنْ تَوَلَّيْتُمْ فَإِنَّمَا عَلَى رَسُولِنَا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ»[6] اگر روی برتافتید، بدانید که که فرستاده ما، جز ابلاغ روشن و رسالت، مأموریتی ندارد. بنابراین پیامبران از آن جهت که گیرندگان وحی الهی و حاملان خبر هستند، نبی نیز می باشند و از آن نظر که وظیفه ای را به عنوان ابلاغ رسالت بر عهده می گیرند، رسول نامیده می شوند.

در نتیجه مقام رسالت یعنى مقام ابلاغ وحى و تبلیغ و نشر احکام خداوند و تربیت نفوس از طریق تعلیم و آگاهى بخشیدن، بنابراین رسول کسى است که موظف است در حوزه مأموریت خود به تلاش و کوشش برخیزد و از هر وسیله اى براى دعوت مردم به سوى خدا و ابلاغ فرمان او استفاده کند. [7]

۳ ـ مقام امامت: امام کلمه ای عربی به معنای رهبر و سرور است. [8] در مجمع البحرین نیز امام به معنای رهبر و کسی است که مردم از او پیروی می کنند. [9]اگرچه بین شیعیان امام به جانشینان پیامبر اکرم گفته می شود.[10]

امامت از نظر قرآن، غیر از دو مقام (نبوت و رسالت) و توأم با اختیارات و تصرفاتی گسترده تر در راستای مدیریت و رهبری جامعه و پیشوایی مردم می باشد.

در نتیجه مقام امامت یعنى رهبرى و پیشوائى خلق، در واقع امام کسى است که با تشکیل یک حکومت الهى و بدست آوردن قدرتهاى لازم، سعى مى کند احکام خدا را عملاً اجرا و پیاده نماید و اگر هم نتواند رسماً تشکیل حکومت دهد، تا آنجا که در توان دارد در اجراى احکام مى کوشد.

به عبارت دیگر وظیفه امام اجراى دستورات الهى است در حالى که وظیفه رسول ابلاغ این دستورات مى باشد، بعضی از پیامبران مانند ابراهیم و پیامبر اسلام (صلى الله علیه وآله) هرسه مقام را داشتند هم دریافت وحى مى کردند، هم تبلیغ فرمانهاى الهى، و هم در تشکیل حکومت و اجراى احکام تلاش مى کردند و هم از طریق باطنى به تربیت نفوس مى پرداختند.

لذا می توان گفت امامت همان مقام رهبرى همه جانبه مادى و معنوى، جسمى و روحانى و ظاهرى و باطنى است، امام، رئیس حکومت و پیشواى اجتماع و رهبر مذهبى و مربى اخلاق و رهبر باطنى و درونى است و این مقام از سایر مقامات بالاتر می باشد. [11]

با توجه به مطالب بیان شده برتری مقام امامت نسبت به مقام رسالت و نبوت روشن شد در هر حال بهترین دلیل برای برتری مقام امامت کلام خداوند در قران می باشد، آنجا که می فرماید: وَ إِذِ ابْتَلى‏ إِبْراهيمَ رَبُّهُ بِكَلِماتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قالَ إِنِّي جاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِماماً قالَ وَ مِنْ ذُرِّيَّتي‏ قالَ لا يَنالُ عَهْدِي الظَّالِمينَ،[12](به خاطر آوريد) هنگامى كه خداوند، ابراهيم را با وسايل گوناگونى آزمود. و او به خوبى از عهده اين آزمايشها برآمد. خداوند به او فرمود: «من تو را امام و پيشواى مردم قرار دادم!» ابراهيم عرض كرد: «از دودمان من (نيز امامانى قرار بده!)» خداوند فرمود: «پيمان من، به ستمكاران نمى‏رسد! (و تنها آن دسته از فرزندان تو كه پاك و معصوم باشند، شايسته اين مقامند) آیه، مقام امامت را برای ابراهیم ـ علیه السلام ـ پس از آزمایشها و امتحانهای سنگین، و سربلندی آن حضرت از همه آنها، اثبات می کند. طبق روایتی از امام صادق ـ علیه السلام ـ حضرت ابراهیم، پس از این مقامات، به مقام امامت نائل آمد: (1)ـ مقام عبودیت؛ (2)ـ مقام نبوت؛ (3)ـ مقام رسالت؛ (4)ـ مقام خلّت (دوستی)؛ (5)ـ مقام امامت.[13] حضرت ابراهیم ـ علیه السلام ـ پس از رسیدن به این مقام، از خداوند می پرسد که آیا مقام امامت، مخصوص خود اوست یا نوادگان و ذریه اش نیز این مقام را خواهند داشت. خداوند می فرماید: این سمت مخصوص پاکان و مردان خداست؛ بنابراین کسانی که در تمامی عمرشان، حتی یک بار، مرتکب ظلم و گناه و معصیتی شده باشند، شایسته این مقام الهی نیستند؛ و چه گناهی بالاتر از شرک؟ بنابراین حضرت ابراهیم تمام صفات نبوت را دارا بود و سپس امام شد، این مطلب به وضوح برتری مقام امامت بر رسالت را می رساند. 

 

---

[1] . ابن منظور، لسان العرب، ۲۰۰۰م، ج ۱، ص ۱۶۲

[2] . علامه حلی، الباب الحادي عشر، تحقیق مهدی محقق، ص۸  « النّبيّ (ص) هو الإنسان المخبر عن اللّه تعالى بغير واسطة أحد من البشر»

[3] . بقره 213.

[4] .تفسیر نمونه، مكارم شيرازى، ناصر    جلد : 1  صفحه: 440.

[5] . راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات راغب، دار القلم، ج 1، ص۳۵۳

[6] . تغابن 12

[7] .تفسیر نمونه، مكارم شيرازى، ناصر    جلد : 1  صفحه: 440.

[8] . ابن منظور، لسان العرب، ج 12، ص 24.

[9]". فخرالدین طریحی، مجمع البحرین، ج6، ص 10" قوله: إِنِّي جاعِلُكَ لِلنَّاسِ‏ إِماماً أي يأتم بك الناس فيتبعونك و يأخذون عنك، لأن الناس‏ يَأُمُّونَ‏ أفعاله أي يقصدونها فيتبعونها." - خلیل ابن احمد، العین، ج 8، ص 426" كل من اقتدي به، و قدم في الأمور فهو إمام"

[10] . برای توضیح بیشتر در مورد معنی امام رجوع شود به سوال «تعریف امام در لغت و اصطلاح چیست؟»

[11] .تفسیر نمونه، مكارم شيرازى، ناصر    جلد : 1  صفحه: 441.

[12] . بقره/124.

[13] . قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ‏ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى اتَّخَذَ إِبْرَاهِيمَ عَبْداً قَبْلَ أَنْ يَتَّخِذَهُ نَبِيّاً وَ إِنَّ اللَّهَ اتَّخَذَهُ نَبِيّاً قَبْلَ أَنْ يَتَّخِذَهُ رَسُولًا وَ إِنَّ اللَّهَ اتَّخَذَهُ رَسُولًا قَبْلَ أَنْ يَتَّخِذَهُ خَلِيلًا وَ إِنَّ اللَّهَ اتَّخَذَهُ خَلِيلًا قَبْلَ أَنْ يَجْعَلَهُ إِمَاماً فَلَمَّا جَمَعَ لَهُ الْأَشْيَاءَ قَالَ‏ إِنِّي جاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِماماً قَالَ فَمِنْ عِظَمِهَا فِي عَيْنِ إِبْرَاهِيمَ قَالَ‏ وَ مِنْ ذُرِّيَّتِي قالَ لا يَنالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ‏ قَالَ لَا يَكُونُ السَّفِيهُ إِمَامَ التَّقِيِّ. کافی ج 1 ص 175