تفکر شیعی در جوامع و حکومت های مختلف چه تاثیری داشته است؟

تقوی · 3 مهر 1403

تفکر شیعی در جوامع و حکومت های مختلف چه تاثیری داشته است؟

پاسخ اجمالی:

تفکر شیعی نقش برجسته‌ای در شکل‌گیری و تحول جوامع و حکومت‌های مختلف ایفا کرده است؛ برخی حکومت‌ها تحت تأثیر این اندیشه تأسیس شدند، مانند فاطمیان مصر، ادریسیان مغرب، آل بویه، صفویان ایران، عادلشاهیان و نوابان اوده در هند.

این نفوذ در برخی موارد به رسمیت یافتن مذهب تشیع در قلمرو حکومت‌ها انجامید، چنان‌که صفویان تشیع را مذهب رسمی ایران اعلام کردند و حکومت‌های چون عادلشاهیان و اوده در هند به تقویت شیعه پرداختند.

در حکومت‌هایی مانند فاطمیان، شعائر شیعی آشکار شد، عاشورا تعطیل بود و مردم به عزاداری می‌پرداختند؛ همچنین آل بویه شیعیان را در بغداد قدرت بخشیدند.

به‌طور کلی، تفکر شیعی تأثیری عمیق بر ساختار سیاسی، فرهنگی و مذهبی جوامع برجای گذاشته که حضور پررنگ شیعیان در مناطق مختلف جهان از جمله هند و مناطقی که شیعه اکثریت ندارد، گواهی بر این نفوذ است.

پاسخ تفصیلی:

در طول تاریخ تفکر شیعی تاثیر بسیار عمیقی بر جوامع و حکومت های مختلف داشته است و حتی بعضی از این حکومت ها تحت تاثیر این تفکر تشکیل شده اند همانند: فاطمیون در مصر، ادریسیان در مغرب اسلامی، عادل شاهیان، نوابان اوده در شبهه قاره هند، آل بویه و صفویه در ایران.

در برخی از مواقع این تاثیر پذیری به اندازه ای بوده است که موجب رسمیت بخشیدن به مذهب تشیع می شده است؛ موسس حکومت ادریسیان، ادریس بن عبدالله محض از سادات علوی است او در نبرد فخ شرکت داشت و از آن نبرد جان سالم به در برد و به مغرب (مراکش و بخشی از الجزایر کنونی) گریخت؛[1] درآنجا خود را به قبیله بربر ها معرفی کرد آنها با او بیعت کردند و قبایل اطراف نیز او را پذیرفتند و او بیعت عباسیان را از آنها برداشت و اولین حکومت علوی را در مغرب تشکیل داد؛[2] در مذهب ادریسیان اختلاف نظر وجود دارد برخی آنها را شیعه دانسته[3] و برخی آنها را زیدی و معتزلی دانسته اند؛[4] اما آنچه مشخص است تفکر شیعی در آن ها از نفوذ بالایی برخوردار بوده است؛ (حکومت ادریسیان بر مراکش و بخش‌هایی از الجزایر کنونی سیطره داشت و قریب به دو قرن به حیات خود ادامه داد و سرانجام، در سال ۳۷۵ق با قتل حاکم ادریسی توسط اُمویان اندلس از بین رفت.)

از دیگر حکومت هایی که تفکر شیعی بر آنها تاثیر بسزایی داشته است فاطمیان مصر است؛ ابوعبدالله شیعی از داعیان اسماعیلی برای دعوت به مذهب اسماعیلی از یمن به مغرب آمد؛ او در نزد قبیله کتامه که از مکه با آنان آشنا بود و برای آنها به نقل فضائل و مناقب اهل بیت پرداخته بود به تبلیغ پرداخت،[5] وبا آنها بر اغلبیان شورید و غلبه پیدا کرد؛ ابوعبدالله شیعی همچنین با شکست بنی مدرار و رستمیان از حکومت های خوارج و غلبه بر شهر سجلماسه حکومت تازه‌ای بنا کرد و با آزادی عبیدالله مهدی از زندان او را به خلافت برگزید[6] و حکومت فاطمیان کار خود را آغاز کرد؛ در زمان حکومت آنها شعایر شیعی آشکار شد و در روز عاشورا بازار ها بسته و مردم به عزاداری می پرداختند. در این روز همچنین مردم به مزار امامزادگان مانند ام کلثوم (ام کلثوم دختر امام علی) و سیده نفیسه (از نوادگان امام حسن مجتبی(ع) ) رفته و عزاداری می‌کردند[7] لذا فاطمیان و حکومت آنها به ترویج شعار شیعی پرداختند و حب و محبت اهل بیت (علیهم السلام) را در سرزمین تحت حاکمیت خود ترویج دادند.

یکی دیگر از حکومت های شیعی که قدرت را به دست گرفتند آل بویه بوده اند، احمد بن ابوشجاع بویه در 11جمادی الاول 334 هجری قمری وارد بغداد شد و قدرت را به دست گفت و از سوی مستکفی بالله لقب "معز الدوله" را دریافت کرد او به صورت کامل بر خلیفه تسلط پیدا کرد او بعد از دوازده روز او را کور کرد و از قدرت برکنار کرد و فضل بن مقتدر را با نام "المطیع لله" به خلافت رساند[8] در دوران حکومت آنها شیعیان از آزادی بالایی برخوردار بودند[9] و علمای شیعه از جلالت خاصی برخوردار بودند.[10]

از حکومت های دیگری که تفکر شیعه در آن نفوذ داشته است حکومت عادلشاهیان می باشد که به دست یوسف عادلشاه پایه گذاری شد، او با رسمیت بخشیدن به مذهب تشیع کار خود را آغاز کرد و در حکومت او شیعه از آزادی خاصی برخوردار بود و در دوران حکومت خود در ترویج شیعه کوشید باید گفت شیعه در سیستم حکومتی آنها از نفوذ بالایی برخوردار بود[11] که موجب تقویت و نفوذ تفکر شیعی در جامعه هندوستان گردید. حکومت "اوده" دیگر حکومتی بود که علم تشیع را بلند کرد و در دوران حکومت آنها مجلس عزای سیدالشهدا(علیه السلام) بر پا بود و علم و دانش در آن منطقه در اوج خود بود.[12] حکومت عادلشاهیان هم زمان بوده است با حکومت قدرتمند صفویان که حکومتی شیعی بود و با مسلط شدن بر ایران مذهب رسمی کشور را تشیع اعلام کردند و شاه اسماعیل به نام دوازده امام (ع) خطبه خواند.[13]

در نتیجه می توان گفت نفوذ تفکر شیعی در حکومت ها و جوامع مختلف آثار قابل توجهی داشته که امروزه قابل مشاهد است از جمله وجود جوامع شیعی در مناطقی مانند شبهه قاره هند و همچنین محبت و علاقه به اهل بیت(علیهم السلام) در مناطقی که شیعه حضور گسترده ای ندارد.

[1] الكامل في التاريخ، ابن الأثير، عزالدین ، ج 6، ص 93

[2] ديوان المبتدأ والخبر في أيام العرب والعجم والبربر ومن عاصرهم من ذوي، ابن خلدون، ج4، ص11

[3] دولة التشیع فی بلاد المغرب، نجیب زبیب، ص100

[4] مذهب ادریسیان(مقاله)، هادی عالم زاده، علی آبانگاه، ص98

[5] الكامل في التاريخ، ابن الأثير، عزالدین ، ج8 ، ص 31

[6] همان، ص 49-48

[7] المواعظ والاعتبار بذكر الخطط والاثار، المقريزي، تقي الدين، ج2 ، ص 329

[8] الكامل في التاريخ، ابن الأثير، عزالدین، ج8 ، ص 451-450

[9] الكامل في التاريخ ، ابن الأثير، عزالدین، ج8 ، ص 542 / وفيات الأعيان، ابن خلكان، ج1 ص 407

[10] الكامل في التاريخ، ابن الأثير، عزالدین، ج 9 ص 189

[11] تشیع در شبه قاره هند، ضابط، حمیدرضا، ص 93-96

[12] آیینه پژوهش، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ج110، ص3