عبدالله بن سبا کیست و در تاریخ شکل گیری شیعه چه نقشی را می توان برای او قائل شد؟

[تقوی 1]

عبدالله بن سبا کیست و در تاریخ شکل گیری شیعه چه نقشی را می توان برای او قائل شد؟

 

در مورد عبدالله بن سبا باید گفت عده ای نقش پر رنگی به او در تاریخ بخشیده اند و او را میان دار تمام جنگ های زمان حضرت علی(علیه السلام) دانسته اند و شیعه را منتسب به او می دانند. طبری در این مورد می گوید در زمان عثمان شخصی یهودی به نام عبد الله بن سبأ از « صنعاء » اسلام را اختیار نمود. او افکاری متفاوت نسبت به سایر مسلمانان داشت از جمله؛ اینکه رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلم) مانند حضرت عیسی رجعت خواهد کرد، هر پیامبری وصی داشته است و حضرت علی(علیه السلام) وصی رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلم) است و عثمان غاصب حق خلافت می باشد. عبدالله بن سبا برای ترویج افکار خود به بلاد اسلامی سفر می کرد و در این بین توانست حمایت افرادی مانند ابوذر، عماربن یاسر، محمد بن ابی حذیفه، عبدالرحمن عدیس، محمد بن ابی بکر، صعصعه بن صوحان عبدی، مالک اشتر را به خود جلب کند. نتیجه همین تحریک ها سبب شد که عده ای از مسلمانان بر علیه خلیفه وقت شوریدند و او را به قتل رساندند و همین گروه نیز در جنگ جمل و صفین نیز دخالت اساسی داشته اند.[1]

در پاسخ به این دیدگاه باید گفت دکتر طه حسین مصری می گوید به گمان من کسانی که تا  این حد موضوع عبد الله بن سبا را بزرگ جلوه داده اند بر خود و تاریخ اسراف شدیدی نموده اند زیرا نخستین اشکالی که با ان مواجه می شویم ان است که در مصادر مهم تاریخی ذکری از عبد الله بن سبا نمی بینیم نه در طبقات ابن سعد و نه در انساب الاشراف بلاذری و  در دیگر مصادر تاریخی یادی از او نشده و فقط طبری از سیف بن عمر این قضیه را نقل کرده است. سایر مورخانی که این قضیه را بیان کرده اند، این داستان را از طبری نقل کرده اند.[2] دکتر  طه حسین در جایی دیگر می گوید به گمان قوی دشمنان شیعه در ایام بنی امیه و بنی عباس در قصه عبد الله بن سبا مبالغه کرده اند.[3]

محمد عماره قصه عبدالله بن سبا را مورد تردید قرار می دهد.[4]  از افراد دیگری که در وجود عبد الله بن سبا و قصه آن تردید دارند می توان به سیدمرتضی عسکری اشاره کرد.[5]  علمایی نیز که وجود او را ثابت می دانند به علت وجود روایات ذم از سوی اهل بیت(علیهم السلام)[6] او را غالی و کافر می دانند ولی نقشی که برای عبدالله بن سبا ترسیم شده است را نمی پذیرند؛ شیخ طوسی او را غالی و کافر می داند[7] همچنانکه علامه حلی نیز عبدالله بن سبا را غالی و ملعون می داند[8] بر این اساس به طور قطع چه وجود او ثابت شود و چه نشود آنچه در مورد او وارد شده است نقش گسترده او در دوران عثمان می باشد، که افسانه ای بیش نیست.

 

---

[1] . تاريخ الطبري نویسنده : الطبري، ابن جرير    جلد : 3  صفحه : 378          B2n.ir/p46338    /    الكامل في التاريخ - ط دار صادر و دار بیروت نویسنده : ابن الأثير، عزالدین    جلد : 3  صفحه : 154    B2n.ir/f08878

[2] . الفتنة الکبری، دکتر طه حسین، ج1، ص132    B2n.ir/t22793

[3] . الفتنة الکبری، دکتر طه حسین، ج1، ص134    B2n.ir/t22793

[4] . عماره، محمد، الخلافة و نشاة الاحزاب الاسلامیه، ص154- 155     B2n.ir/s50735

[5] . عبدالله بن سبأ وأساطير أخرى : السيد مرتضى العسكري    جلد : 2  صفحه 381تا385    https://ar.pdf.lib.eshia.ir/94510/2/381

[6] . وسائل الشيعة ط-آل البیت : الشيخ حرّ العاملي    جلد : 28  صفحه : 336      B2n.ir/g66115

[7] رجال الطوسي - ط جماعة المدرسين نویسنده : الشيخ الطوسي    جلد : 1  صفحه : 75     B2n.ir/t73527

[8] . خلاصة الاقوال نویسنده : العلامة الحلي    جلد : 1  صفحه : 372    B2n.ir/r57266