وضعیت شیعه در زمان خلافت خلفاء ثلاثه به چه صورت بوده است؟

[تقوی 1]

وضعیت شیعه در زمان خلافت خلفاء ثلاثه به چه صورت بوده است؟

 

پاسخ اجمالی:

در دوران خلافت خلفای ثلاثه، شیعیان تلاش کردند با روشنگری، جایگاه امیرالمؤمنین علی(ع) را در جامعه تثبیت کنند؛ در ابتدا، امام علی(ع) با هرگونه رویارویی مستقیم مخالفت کرده و پیروانش را به بیان حقایق در مسجد پیامبر(ص) دعوت نمود؛ خلافت تا حدی با شیعیان مماشات می‌کرد، به‌ویژه در زمان عمر، اما از حضور آنان در نظام حکومتی اجتناب می‌شد؛ در دوران عثمان، این مماشات جای خود را به تقابل و فشار آشکار داد، که نمونه بارز آن تبعید ابوذر غفاری بود؛ بااین‌حال، شیعیان با تأکید بر منزلت امام علی(ع) و یادآوری سفارش‌های پیامبر(ص)، همچنان در مسیر هدایت جامعه گام برداشتند.

پاسخ تفصیلی:

در دوران خلافت خلفای ثلاثه، شیعیان عمدتاً بر روشنگری و تبیین جایگاه امیرالمؤمنین علی(ع) تمرکز داشتند؛ پس از رحلت پیامبر(ص)، برخی از یاران وفادار امام علی(ع) همراه با گروهی از مخالفان خلافت ابوبکر تصمیم گرفتند که با وی مقابله کنند و او را از منبر پیامبر(ص) پایین بکشند؛ اما امام علی(ع) با این اقدام مخالفت کرد و توصیه نمود که به‌جای اقدام عملی بی‌نتیجه، در مسجد پیامبر(ص) به تبیین حقایق پرداخته شود تا مردم از حقیقت آگاه شوند و حجت بر آنان تمام گردد.[1]

در این دوران، شیعیان عمدتاً بر بیان فضائل و جایگاه امام علی(ع) تأکید داشتند و خلافت نیز تا حدی با آنان مماشات می‌کرد، خصوصاً در زمان عمر بن خطاب؛ بااین‌حال، تا حد امکان از به‌کارگیری شیعیان در نظام حکومتی اجتناب می‌شد؛ به‌عنوان‌مثال، عمار یاسر که به حکومت کوفه منصوب شده بود، پس از مدتی عزل گردید.[2]

اما در زمان عثمان، این مماشات به درگیری‌های آشکار تبدیل شد؛ نمونه بارز این تنش‌ها، تبعید ابوذر غفاری بود که یکی از نشانه‌های فشار حکومت بر شیعیان محسوب می‌شود.[3]

در مجموع، شیعیان در این دوران از طریق روشنگری، بیان مقام و منزلت امام علی(ع)، و یادآوری سفارش‌های پیامبر(ص)، سعی در هدایت جامعه و دعوت مردم به حمایت از امام داشتند؛ حکومت نیز، جز در موارد محدود، با شیعیان مماشات می‌کرد، اما این تعامل در برخی موارد منجر به برخوردها و درگیری‌هایی شد که فشار بر شیعیان را افزایش داد.

 

---

[1] الخصال، الشيخ الصدوق، ج2،  ص 461  

[2] الدرجات الرفيعة فى طبقات الشيعة، الشيرازي، السيد علي خان، ج1،  ص 261    

[3] شرح نهج البلاغة، ابن ابي الحديد، ج8  ص 252