آنکس که در کعبه متولد شد، امیرالمومنین علی(علیه السلام) بود یا حکیم بن حزام؟

[تقوی 1]

آنکس که در کعبه متولد شد، امیرالمومنین علی(علیه السلام) بود یا حکیم بن حزام؟

پاسخ اجمالی:

ولادت امیرالمؤمنین علی(ع) در کعبه مورد اتفاق علمای شیعه و بسیاری از علمای اهل سنت است. این فضیلت مهم در منابع متعددی از قرون گذشته نقل شده و حتی برخی از علمای اهل سنت تصریح کرده‌اند که اخبار آن متواتر است. در مقابل، برخی گفته‌اند که تنها حکیم بن حزام در کعبه متولد شده است، اما این ادعا بدون استدلال قوی و مستندات کافی ارائه شده است. بررسی دقیق روایات نشان می‌دهد که تولد حضرت علی(ع) در کعبه دارای پشتوانه تاریخی و روایی محکم بوده و در نگاه شیعیان، این فضیلت از ویژگی‌های اختصاصی ایشان محسوب می‌شود که برای غیر ایشان ثابت نیست.

پاسخ تفصیلی:

در ابتداء باید بگوئیم تولد امیرالمومنین علی(ع) در کعبه مورد اتفاق شیعه و سنی می باشد؛ در بین علما شیعه بزرگانی همانند:  شيخ صدوق[1]شریف الرضی[2]شيخ طوسی[3]علامه حلی[4]آیت الله سبحانی[5] شیخ علی کورانی.[6]

در بین علماء اهل سنت: سبط بن جوزی[7] ،  ابن مغازلی[8]، احمدبن حنبل[9]،  ابن صباغ[10]و ، عبدالرحمن الصفوري[11] ، علي بن ابراهيم حلبي[12] ، شاه ولي الله دهلوی[13] گنجی شافعی[14] و... قائل به این فضیلت برای امیرالمومنین علی(ع) می باشند.

در مقابل این اتفاق، قول دیگری مطرح شده که می گوید آنکسی که در کعبه متولد شده است، حکیم بن حزام می باشد.

قائلین به این قول دو گروه می باشند:

گروه اول: علمائی که قائل به ضعیف بودن ولادت حضرت علی(ع) هستند و می‌گویند فقط حکیم بن حزام در کعبه متولد شده است وآن اشخاص عبارتند از: ابن الملقن[15]، سیوطی[16]، نووي[17]

گروه دوم: علمائی که قائل به ولادت حکیم بن حزام در کعبه می‌باشند اما در مورد ولادت حضرت علی(ع) سکوت نموده اند؛ این دسته از علما نیز عبارتند از: ابن الصلاح[18]، حافظ المزی[19]، ذهبی[20] ، ابن حبان[21] ، ابن حجر عسقلانی[22]، ابن عبدالبر[23] ، ازرقي[24]مناوی[25]

 در پاسخ به این قول بیان می گردد:

اولا: ولادت امام علی(ع) در کعبه با اخبار متواتر به ما رسیده علامه امینی از شانزده منبع اهل‌سنت و پنجاه منبع شیعه نقل کرده که امام علی(ع) در کعبه متولد شده است؛[26] او از ۴۱ شاعر از قرن دوم تا قرن چهاردهم قمری نیز نام برده که در اشعار خود به تولد امام علی(ع) در کعبه اشاره کرده‌اند؛[27] حتی در بین علما اهل سنت حاکم[28] به این مسئله تصریح می کند؛ لازم به ذکر است که خبر متواتر بررسی سندی نمی شود و ضعیف بودن متواتر معنی ندارد.

ثانیا: باید گفته شود افرادی‌ که نقل تاریخی ولادت حضرت علی(ع) را تضعیف نموده اند، هیچ دلیلی برای تضعیفشان بیان نکرده اند به عنوان مثال ابن ملقن می نویسد: «حَكِيم هَذَا ولد فِي جَوف الْكَعْبَة وَلَا يعرف أحد ولد فِيهَا غَيره، وَأما مَا رُوِيَ عَن عَلّي رَضي اللهُ عَنهُ أَنه ولد فِيهَا فضعيف، وَخَالف الْحَاكِم فِي ذَلِكَ فَقَالَ فِي «الْمُسْتَدْرك» فِي تَرْجَمَة عَلّي أَن الْأَخْبَار تَوَاتَرَتْ بذلك»[29] و همچنانکه در متن آمد خود ابن ملقن بعد بیان تضعیف به مخالفت حاکم با این تضعیف اشاره می کند.

ثالثا: بر فرض این که در نگاه اهل سنت این خبر واحد و ضعیف باشد بیان می شود طبق نظر علما اهل سنت در باب فضائل و مناقب بررسی سندی صورت نمی‌گیرد و در احادیث فضائل، اعمال قاعده "تسامح در ادله سنن" را قبول دارند.[30] -[31]

در انتها لازم به ذکر است که برخی معتقدند این روایت با انگیزه انکار فضائل امام علی(ع) از سوی خاندان زُبیر توسط عموزاده خود صورت گرفته است چرا که نسب حکیم بن حزام بن خویلد بن اسد بن عبدالعزی و خاندان زبیر در اسد بن عبد العزی مشترک است؛[32] و حکیم بن حزام خود از مخالفین امام علی(ع) بوده است.[33]

باتوجه به این مطالب دانسته می‌شود ولادت مبارک امیرالمومنین(ع) در کعبه مورد اتفاق همه می باشد و این فضیلت برای امیرالمومنین(ع) قابل انکار نمی باشد و در نگاه شیعیان این فضیلت از فضایل اختصاصی حضرت می باشد که برای غیر ایشان ثابت نیست.

 

---

[1] علل الشرائع ، الشيخ الصدوق ، ج‏۱، ص۱35؛ ح3/ معانی الاخبار، الشیخ الصدوق،  ص 62، ح10

[2]  خصائص الائمة(ع) - (خصائص امير المؤمنين)، السيد الشريف الرضي، ج 1، ص 39.  

[3] تهذيب الاحكام، الشيخ الطوسى،ج6، ص 19.

[4] نهج الحق و کشف الصدق، علامه حلی، ص 233.

[5]  اضواء علي عقائد الشيعه الاماميه و تاريخهم ، السبحاني، الشيخ جعفر؛ ج 1، ص 139.

[6] جواهر التاريخ، الكوراني العاملي، علی؛ ج: 4، ص: 314 

[7] تذكرة الخواص من الأمة بذكر خصائص الأئمة، سبط ابن الجوزي ، ج 1، ص 155.  

[8] مناقب علي،ابن المغازلی، ج1، ص 26.

[9]  نظم درر السمطين، الزرندي الحنفي، محمد بن يوسف ج 1، ص 80. 

[10] الفصول المهمة في معرفة الائمة، المالكي المكي، علي بن محمد بن أحمد؛ ج  1، ص 173.   

[11] نزهة المجالس ومنتخب النفائس، الصفوري ، عبد الرحمن بن عبد السلام، ج 2، ص 159.   

[12]  السيرة الحلبية، الحلبي، نور الدين، ج 3، ص520  / همان؛  ج: 1، ص:  202.     

[13] ازالة الخفاء عن خلافة الخلفاء، دهلوي، شاه ولي الله، ج4، ص343.     

[14]  كفاية الطالب في مناقب علي بن أبي طالب، الگنجي الشافعي‌، محمد بن يوسف ج: 1، ص: 405.   

[15] البدر المنير، ابن الملقن؛ج 6، ص489.

[16]  تدريب الراوي في شرح تقريب النواوي، السيوطي، جلال الدين؛ ج2، ص880. 

[17]   تهذيب الأسماء واللغات، النووي، أبو زكريا ج 1، ص166.

[18]  معرفة أنواع علوم الحديث( مقدمة ابن الصلاح)، ابن الصلاح؛ ج 1، ص 487.

[19]  تهذيب الكمال في أسماء الرجال؛ المزي، جمال الدين ج 21، ص 63.

[20]  سير أعلام النبلاء، الذهبي، شمس الدين؛ ج 3، ص 46. 

[21]  الثقات، ابن حبان ج 3، ص71.

[22]  تهذيب التهذيب، عسقلاني، ابن حجر؛ ج2، ص447 / الإصابة في تمييز الصحابة، عسقلاني، ابن حجر؛ ج2، ص98.

[23] الاستيعاب في معرفة الأصحاب، ابن عبد البر ج1، ص 362.

[24]  أخبار مكة، الأزرقي؛  ج 1، ص 174.

[25]افيض القدير، لمناوي، عبد الرؤوف؛ ج2، ص 37.

[26] الغدير، علامه امینی ج: 6، ص 23.

[27] همان، ص 28.  

[28]  المستدرك على الصحيحين، الحاكم، أبو عبد الله؛ ج 3، ص 550.  

[29] البدر المنير، بن الملقن؛  ج6، ص 489.

[30]  الكفاية في علم الرواية، الخطيب البغدادي؛ ج 1، ص 134،133.

[31]   تدريب الراوي في شرح تقريب النواوي، السيوطي، جلال الدين، ج 1، ص 351.

[32]  قاموس الرجال، التستري، الشيخ محمد تقي؛  ج 3، ص 603/  همان؛ ص: 629.

[33]  الصحيح من سيرة النبي الأعظم صلّى الله عليه وآله، العاملي، السيد جعفر مرتضى، ج 2، ص 251،253.