امامت بعد از پیامبر اسلام به واسطه چه فردی ادامه پیدا کرد؟

[تقوی 1]

 

امامت بعد از پیامبر اسلام به واسطه چه فردی ادامه پیدا کرد؟

 

پاسخ اجمالی:

پس از رحلت پیامبر اکرم (ص)، حضرت علی (ع) به عنوان جانشین ایشان و نخستین امام، مسئولیت هدایت امت را بر عهده گرفت؛ این جانشینی از آغاز دعوت پیامبر اعلام شده بود و در واقعه غدیر خم به صورت رسمی و عمومی از سوی پیامبر (ص) معرفی شد؛ آیات قرآن و احادیث متعدد، از جمله حدیث منزلت و حدیث غدیر، بر این امر تأکید دارند؛ بر این اساس، امامت پس از پیامبر اسلام با ولایت حضرت علی (ع) ادامه یافت و او آغازگر سلسله امامت در اسلام شد.

پاسخ تفصیلی:

خداوند دین اسلام را به عنوان آیین کامل برگزید و با تعیین سلسله امامت پس از رسول خدا (ص)، حجت را بر همگان تا قیامت تمام کرد؛ هنگامی که پیامبر اکرم (ص) در واقعه غدیر خم وظیفه الهی خود را به انجام رساند، خداوند فرمود: «امروز دین شما را کامل و نعمت را تمام کردم و راضی شدم که اسلام دین شما باشد».[1]

بر اساس روایتی که در منابع اهل سنت نیز نقل شده است، پیامبر اکرم (ص) از همان آغاز دعوت، جانشین خود را معرفی کردند؛ در جریان دعوت اقوام و خویشان، فرمودند: «آیا کسی هست که مرا یاری کند و برادر و جانشین من باشد؟» تنها کسی که پاسخ مثبت داد، حضرت علی (ع) بود؛ لذا پیامبر (ص) فرمودند: «آگاه باشید که علی برادر و جانشین من است، او را اطاعت کنید»[2].

در طول دوران رسالت، پیامبر اکرم (ص) در مناسبت‌های مختلف، حضرت علی (ع) را به عنوان جانشین خود معرفی کردند؛ یکی از این موارد، حدیث منزلت است که فرمودند: «یا علی! آیا خشنود نیستی که برای من به منزله هارون برای موسی باشی، جز آنکه پس از من هیچ پیامبری نخواهد بود؟»[3].

همچنین، هنگامی که برخی افراد مغرض قصد داشتند از حضرت علی (ع) نزد پیامبر اکرم (ص) بدگویی کنند، ایشان فرمودند: «علی از من است و من از علی هستم، و او پس از من ولی شماست»[4].

در روایت دیگری آمده است که پیامبر اکرم (ص) مأمور شد تا حضرت علی (ع) را به عنوان جانشین خود معرفی کند، اما به دلیل فاصله اندک مردم از جاهلیت، این امر را به تأخیر انداختند تا آنکه خداوند در روز غدیر خم این آیه را نازل کرد: «یا أیها الرسول بلّغ ما أنزل إلیک من ربک» (ای پیامبر! آنچه از سوی پروردگارت به تو نازل شده است، ابلاغ کن)[5].

در این هنگام، پیامبر اکرم (ص) امامت حضرت علی (ع) را به صورت عمومی اعلام کردند؛ بر این اساس، می‌توان گفت که از آغاز بعثت، حضرت علی (ع) به عنوان جانشین پیامبر معرفی شد و در پایان حیات پیامبر نیز در غدیر خم، این جانشینی به دستور الهی به صورت عمومی اعلام گردید[6].

بنابراین، حضرت علی (ع) نخستین امام و جانشین رسول خدا (ص) بود و آغازگر سلسله امامت پس از پیامبر اسلام محسوب می‌شود.

 

---

[1] مائده/ 3: « الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا»

[2] كنز العمال، المتقي الهندي، ج13، ص133

[3] مصنف ابن أبي شيبة، ابن أبي شيبة، أبو بكر، ج6، ص366 ، ش 32074

[4] مسند أحمد مخرجا، أحمد بن حنبل، ج38، ص117، ش 23012

[5] شواهد التنزيل لقواعد التفضيل ، الحاكم الحسكاني ،ج 1، ص 256

[6]  اسد الغابه - ط الفكر، ابن الأثير، ابوالحسن، ج3، ص35