آیا پیامبر اکرم(ص) دارای مقام امامت است؟

[تقوی 1]

آیا پیامبر اکرم(ص) دارای مقام امامت است؟

پاسخ اجمالی:

بله، پیامبر اکرم (ص) علاوه بر مقام نبوت و رسالت، دارای مقام امامت نیز بوده‌اند. روایات متعددی بر این حقیقت تأکید دارند و بیان می‌کنند که ایشان نه‌تنها پیامبر و رسول، بلکه امام و پیشوای مردم نیز بوده‌اند. همچنین، با توجه به برتری پیامبر اسلام بر تمامی انبیاء و ملائکه و اثبات مقام امامت برای حضرت ابراهیم (ع)، این مقام به طریق اولی برای رسول خدا (ص) ثابت است. بنابراین، پیامبر اکرم (ص) تجلی کامل تمامی مقامات الهی بوده و امامت ایشان در کنار نبوت و رسالت، جایگاه ویژه‌ای در هدایت امت دارد.

پاسخ تفصیلی:

برای پاسخ به این پرسش، می‌توان با دقت به دو نکته اساسی به این حقیقت رسید:

نکته اول: پیامبر اسلام (ص) دارای مقامی والاتر از تمام انبیاء و ملائکه است؛ در یکی از روایات، ایشان خود بیان می‌فرمایند:« به راستی، خداوند متعال پیامبران مرسل خود را بر فرشتگان مقرب برتری داد و مرا بر تمام پیامبران و فرستادگان برتری بخشید»[1]-[2] که نشانگر برتری پیامبران الهی بر فرشتگان مقرب و همچنین برتری پیامبر اسلام بر تمامی پیامبران و فرشتگان است؛ علاوه بر این، امیرالمؤمنین (ع) در روایتی می‌فرمایند: « خداوند هیچ درجه و فضیلتی را به هیچ پیامبر یا رسولی عطا نکرد، مگر آنکه تمامی آن‌ها را برای محمد (ص) جمع کرد و برتری‌های محمد (ص) را بر پیامبران چندین برابر نمود»[3] و امام صادق (ع) نیز در تأیید این نکته می‌فرمایند: " به راستی، خداوند عزّوجلّ هیچ چیز را به پیامبران عطا نکرد، مگر آنکه همان را به محمد (ص) نیز عطا کرده است."[4] یعنی خداوند متعال هرچه را که به پیامبران اعطا کرده است، به پیامبر اسلام نیز عطا کرده است؛ این شواهد نشان می‌دهند که جمیع مقامات و فضائل انبیاء به پیامبر اسلام اعطا شده است و ایشان در مرتبه‌ای بالاتر از تمام پیامبران و فرشتگان قرار دارند؛ حال، با توجه به آیاتی از قرآن کریم که مقام امامت را به حضرت ابراهیم (ع) نسبت می‌دهند: « و هنگامی که خداوند ابراهیم را با کلمات و آزمون‌هایی امتحان کرد و او آن‌ها را به طور کامل به انجام رسانید، خداوند فرمود: "من تو را پیشوای مردم قرار می‌دهم." »[5]، می‌توان گفت که اگر این مقام والا برای حضرت ابراهیم (ع) ثابت باشد، برای رسول خدا (ص) به طریق اولی اثبات خواهد شد.

نکته دوم: در روایات متعددی به مقام امامت پیامبر اکرم (ص) تصریح شده است؛ برای نمونه، امام صادق (ع) می‌فرمایند: " پس پیامبر اکرم (ص) امام و نبی است، و علی (ع) امام است اما نبی و رسول نیست‏"؛[6] یعنی پیامبر اکرم (ص) هم امام بوده و هم نبی، در حالی که امیرالمؤمنین (ع) امام بوده اما نبی و رسول نبوده است؛ همچنین، حضرت علی (ع) در جایی دیگر مقام امامت پیامبر اکرم (ص) را چنین بیان می‌فرمایند: " ای مردم! همانا رسول خدا (ص) در زمان حیات و پس از وفات، امام و پیشوای همگان است"؛[7] یعنی پیامبر اکرم (ص) چه در حال حیات و چه در ممات، پیشوا و امام همگان هستند؛ در خطبه‌ای از نهج‌البلاغه نیز آمده است: " پس او (پیامبر اکرم) پیشوای کسانی است که تقوا پیشه می‌کنند."؛[8] که پیامبر اسلام (ص) را پیشوای اهل تقوا معرفی می‌کند.

با دقت و تدبر در این دو نکته، می‌توان دریافت که مقام امامت، به‌مانند مقام نبوت و رسالت، برای پیامبر اکرم (ص) ثابت بوده و ایشان تجلی تمام این مقامات عالیه هستند و این مقامات چنان جایگاهی را برای حضرت و جانشینان ایشان ایجاد کرده است که در حدیثی آمده است پیامبر اکرم (ص) فرمودند:  «خداوند هیچ مخلوقی را برتر از من نیافریده و هیچ کس را نزد خود گرامی‌تر از من قرار نداده است»؛ امام علی (ع) می‌فرمایند: عرض کردم: «یا رسول الله! پس آیا شما برترید یا جبرئیل؟» پیامبر (ص) پاسخ دادند: «ای علی! خداوند تبارک وتعالی پیامبران مرسل را بر فرشتگان مقرّب برتری داده، و مرا بر تمام پیامبران و رسولان برتری بخشیده است؛ و پس از من، فضیلت از آنِ توست ای علی، و از آنِ امامان پس از تو، به راستی فرشتگان، خدمتگزاران ما و خدمتگزاران دوستان ما هستند ای علی! همان فرشتگانی که حاملان عرش و گرداگرد آن‌اند، به تسبیح پروردگارشان مشغول‌اند و برای مؤمنانی که به ولایت ما معتقدند استغفار می‌کنند.

ای علی! اگر ما نبودیم، خداوند آدم (ع)، حوا، بهشت، دوزخ، آسمان و زمین را نمی‌آفرید؛ پس چگونه ممکن است ما برتر از فرشتگان نباشیم؟! در حالی که ما در شناخت پروردگارمان، تسبیح، تهلیل و تقدیس او بر آنان پیشی گرفته‌ایم؛ زیرا نخستین چیزی که خداوند آفرید، روح‌های ما بود که آن‌ها را به یگانگی و ستایش خود گویا ساخت؛ سپس فرشتگان را آفرید؛ هنگامی که فرشتگان روح‌های ما را به صورت نوری واحد مشاهده کردند، عظمت ما را درک کردند؛ ما تسبیح گفتیم تا فرشتگان بدانند که ما مخلوق هستیم و خداوند از صفات ما منزّه است؛ پس فرشتگان به تسبیح ما تسبیح گفتند»[9] و به وضوح ثابت می شود که مقام پیامبر اسلام از هر خلقی از جن و انس و ملک در نزد خداوند بالاتر است و او برترین خلق خداوند می باشد.

 

---

[1] عیون اخبار الرضا، الشیخ الصدوق، ج2، ص237  

[2] کمال الدین و تمام النعمه، الشیخ الصدوق، ج1، ص254 

[3] الاحتجاج، الطبرسی، ابومنصور، ج1، ص211  

[4] الکافی، الشیخ الکلینی، ج1، ص225  

[5] بقره، 124 – «وَإِذِ ابْتَلَىٰ إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ ۖ قَالَ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا ۖ قَالَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِي ۖ قَالَ لَا يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ»  

[6] علل الشرائع، الشیخ الصدوق، ج1، ص175  

[7] الکافی، الشیخ الکلینی، ج1، ص451  

[8] نهج البلاغه، السید شریف الرضی، ص139  

[9]  الشيخ الصدوق، عيون أخبار الرضا(ع)، ج2، ص237