وظایف امام چیست؟

[تقوی 1]

وظایف امام چیست؟

 

پاسخ اجمالی:

وظایف امام در جامعه اسلامی شامل دو بخش اساسی است:

حکومت و اداره جامعه: امام مسؤول هدایت سیاسی، اجتماعی و قضایی جامعه است و در صورت همراهی مردم، حکومتی عادلانه و مبتنی بر حق تشکیل می‌دهد.

مرجعیت علمی و دینی: امام وظیفه دارد احکام الهی را بیان کند، قرآن را تفسیر نماید، به شبهات پاسخ دهد و دین را از تحریف حفظ کند.

امام علی (ع) در نهج البلاغه، این وظایف را در قالب ابلاغ مواعظ الهی، نصیحت جامعه، احیای سنت پیامبر، اجرای عدالت و توزیع عادلانه اموال عمومی بیان فرموده‌اند.

پاسخ تفصیلی:

امام علی (ع) در«نهج البلاغه»[1] به مسؤولیت‌های بنیادین پیشوای مسلمانان و وظایف متقابل مردم در قبال یکدیگر اشاره کرده و نکات مهمی را در این زمینه بیان می‌فرمایند؛ ایشان تأکید می‌کنند که رهبری اسلامی فراتر از آنچه خداوند بر او واجب کرده، مسؤولیتی ندارد: «إِنَّهُ لَيْسَ عَلَى الْإِمَامِ إِلَّا مَا حُمِّلَ مِنْ أَمْرِ رَبِّه»

بر این اساس، وظایف امام و رهبر جامعه اسلامی عبارتند از:

ابلاغ مواعظ الهی و آموزش‌های لازم در تمامی حوزه‌های دینی و اجتماعی؛ «اَلْإِبْلَاغُ فِي الْمَوْعِظَةِ»

تلاش مستمر در خیرخواهی و نصیحت جامعه، با هدف هدایت آنان در مسیر حق؛ «وَ الْإِجْتِهَادُ فِي النَّصِيحَةِ»

احیای سنت پیامبر اکرم (ص) و اجرای تمامی قوانین الهی؛ «وَ الْإِحْيَاءُ لِلسُّنَّةِ»

برپایی حدود الهی و اجرای عدالت بدون هیچ‌گونه تبعیض؛ «وَ إِقَامَةُ الْحُدُودِ عَلَى مُسْتَحِقِّيهَا»

توزیع عادلانه حقوق و اموال عمومی، با رعایت استحقاق افراد؛ «وَ إِصْدَارُ السُّهْمَانِ عَلَى أَهْلِهَا»

بر این اساس، وظایف امام را می‌توان در دو حوزه اساسی طبقه‌بندی کرد:

۱. حکومت و اداره جامعه

امام، همانند پیامبر اکرم (ص)، وظیفه دارد جامعه اسلامی را مدیریت کند که شامل مسائل سیاسی، قضایی و نظامی است؛ البته، تحقق این امر در صورتی است که خلافت به حق در اختیار امام باشد و مردم نیز در این مسیر با او همراهی کنند؛ در همین راستا، حضرت زهرا (س) در خطبه‌ای تاریخی تأکید فرمودند که:«اگر خلافت و اداره جامعه در دست علی (ع) بود، مردم را با نرمی و ملایمت به مسیر حق سوق می‌داد و حکومتی تشکیل می‌شد که در آن خستگی و رنجی وجود نداشت»[2]-[3] بنابراین، اداره امور سیاسی و اجتماعی یکی از شؤون امامت است و امام مسؤول هدایت عملی جامعه می‌باشد.

۲. مرجعیت علمی و دینی

همچنان‌که پیامبر اسلام (ص) به پرسش‌های دینی پاسخ می‌دادند، احکام الهی را بیان می‌کردند و قرآن را تفسیر می‌نمودند، امام نیز همین نقش را بر عهده دارد؛ در روایتی مشهور، رسول خدا (ص) فرمودند:

«ای علی، تو وصی و جانشین من هستی، همان‌گونه که هارون وصی موسی بود»[4]-[5]

همچنین، حضرت علی (ع) را باب علم نبوی معرفی فرمودند:

«أنا مدينة العلم و عليٌّ بابها»[6]-[7]

بر همین اساس، امام مسؤولیت صیانت از دین، پاسخگویی به شبهات، تبیین احکام، تفسیر قرآن و هدایت علمی جامعه را بر عهده دارد.

 

---

[1] نهج البلاغة - ط دار الكتاب اللبناني، السيد الشريف الرضي، ج1، ص152

[2] بلاغات النساء، ابن طیفور، ص24  

[3] معاني الأخبار، الشيخ الصدوق، ج1، ص355

[4] الهداية في الأصول و الفروع ، الشيخ الصدوق، ج1، ص160

[5] الکافی، الشیخ الکلینی، ج8، ص107  

[6] الكافي- ط الاسلامية ، الشيخ الكليني، ج2، ص239

[7] عیون اخبار الرضا، الشیخ الصدوق، ج1، ص72