شرایط امامت چیست؟

[تقوی 1]

شرایط امامت چیست؟

 

پاسخ اجمالی:

امامت مقامی الهی است که امام باید از سوی خداوند منصوب شود. از دیدگاه شیعه، امامان معصوم (ع) باید دارای ویژگی‌هایی همچون عصمت، علم کامل، شجاعت، زهد، پیراستگی از عیوب جسمی و روحی، توانایی ارائه معجزه، و برتری در فضائل اخلاقی باشند؛ این شرایط، امام را شایسته هدایت جامعه و حفظ دین الهی می‌سازد.

پاسخ تفصیلی:

بنابر باورهای امامیه، امامت مقامی الهی است و امام باید از سوی خداوند منصوب گردد؛ این نصب غالباً از طریق معرفی امام قبلی صورت می‌گیرد، به گونه‌ای که امامان پس از امام حسین (ع) همگی از نسل ایشان‌اند؛ علاوه بر این، امام باید واجد صفاتی چون شجاعت، عصمت و علم غیب باشد.

ویژگی‌های امام معصوم

از دیدگاه شیعیان، امامان دوازده‌گانه (ع) دارای صفات خاصی هستند که آنان را از سایر مردم متمایز می‌سازد؛ امام رضا (ع) در سخنان خود این ویژگی‌ها را تبیین کرده‌اند که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:

عصمت: یکی از شروط اساسی امامت، عصمت است؛ امام باید در فهم و بیان احکام دینی و عمل به آن‌ها، مصون از خطا و لغزش باشد تا پیروان خود را به درستی هدایت کند.[1]

علم و دانش: امام باید به تمامی معارف و احکام دین آگاه باشد تا بتواند مردم را نسبت به وظایف دینی‌شان راهنمایی کرده و در موارد اختلاف، بر اساس حقیقت داوری کند.[2]

شجاعت و دلیری: امام باید برخوردار از شجاعتی بی‌نظیر باشد، زیرا برای رفع فتنه‌ها و مقابله با اهل باطل به این ویژگی نیاز دارد؛ بدون شجاعت، امام قادر به ایفای مسئولیت‌های خود نخواهد بود.[3]

زهد و تقوا: امام، امین مردم در بیت‌المال و امور عمومی است؛ اگر زاهد و قانع نباشد، ممکن است مغلوب امیال نفسانی شده و عدالت، که از اصول اساسی امامت است، آسیب ببیند؛.  هنگامی که برخی از همراهان امیر المومنین او را مورد عتاب قرار دادند که چرا عطایا را به تساوی تقسیم می کند حضرت در پاسخ فرمودند آيا مرا فرمان مى دهيد كه پيروزى را طلب كنم، به ستم كردن بر كسى كه زمامدار او شده ام؟ به خدا سوگند، چنين نكنم تا شب و روز از پى هم مى آيند و در آسمان ستاره اى از پس ستاره ديگر طلوع مى كند؛ اگر اين مال از آن من مى بود، باز هم آن را به تساوى به ميانشان تقسيم مى كردم؛ پس چگونه چنين نكنم، در حالى كه، مال از آن خداوند است؛ سپس، فرمود: بخشيدن مال به كسى كه حق او نباشد، خود گونه اى تبذير و اسراف است كه بخشنده را در اين جهان بر مى افرازد و در آن دنيا پست مى سازد؛ در ميان مردم مكرّمش مى دارد و در نزد خدا خوار مى گرداند؛ هركس دارايى خود را بيجا صرف كند و به نااهلش ببخشد، خداوند از سپاسگزارى آنها محرومش گرداند؛ آنان به جاى او، ديگرى را به دوستى خواهند گرفت و اگر روزى او را حادثه اى پيش آيد و به ياريشان نياز افتد، آنها را بدترين ياران و سرزنش كننده ترين كسان خود خواهد يافت[4].

پیراستگی از عیوب جسمی و روحی: امام باید از هرگونه نقص جسمانی و روانی مبرا باشد؛ به‌عنوان‌مثال، امام هرگز به بیماری‌هایی همچون جذام یا پیسی دچار نمی‌شود؛ از حیث اخلاقی نیز امام باید از صفات ناپسندی چون نادانی، حسادت و دیوانگی پیراسته باشد، زیرا وجود چنین کاستی‌هایی، اعتبار او را نزد پیروانش کاهش می‌دهد.[5]

اعجاز: برخی متکلمان، برای اثبات امامت هر یک از امامان(ع)، به معجزات و کرامات ایشان استناد کرده‌اند. از جمله، شیخ مفید در کتاب «ارشاد» با بهره‌گیری از دلایل عقلی و نقلی، بابی ویژه را به ذکر معجزات امام زمان(عج) اختصاص داده است تا مقام امامت آن حضرت را آشکار سازد[6].

شیخ طوسی نیز در کتاب «الغیبة»، استدلالی جامع‌تر و دقیق‌تر را درباره امامت ولی عصر(عج) مطرح کرده است. وی این موضوع را از سه راه اثبات نموده که یکی از آن‌ها بر پایه معجزات آن حضرت است. این روش، جایگاه الهی امام را تأیید کرده و حجتی روشن بر امامت او ارائه می‌دهد.[7]

افضلیت امام:  امامیه بر این باورند که امامت باید به فردی که در علم، تقوا و شایستگی برتر است سپرده شود، در حالی که بسیاری از اهل سنت امکان تقدیم فرد کم ‌فضیلت ‌تر بر فاضل را جایز دانسته‌اند. این دیدگاه، از نگاه عقل و نص قرآن، محل نقد است؛ چراکه برتری علمی و اخلاقی در هدایت جامعه نقش اساسی دارد؛ از منظر عقلی، سپردن رهبری به فردی که در فضیلت‌ها برتر نیست، نادرست است؛ زیرا این امر موجب تضعیف جایگاه فرد شایسته و ارتقای فرد کم‌ صلاحیت‌ تر می‌شود؛ قرآن نیز این امر را رد کرده و تأکید می‌کند که هدایت باید به دست کسانی باشد که به حقیقت راهبری آگاهند.[8]

 

---

[1] شرح تجرید الاعتقاد، الشعرانی، ابوالحسن، ص510  

[2] تلخیص المحصل، الطوسی، الخواجه نصیرالدین، ص430  

[3] همان.

[4] نهج البلاغه، السيد الشريف الرضي، ج1، ص183

[5] تلخيص المحصل، الطوسي، الخواجة نصير الدين، ص431

[6] الارشاد، الشيخ المفيد، ج2، ص355

[7] الغیبه، الشيخ الطوسي، ج1، ص281

[8] دلائل الصدق لنهج الحق، المظفر، الشيخ محمد حسن، ج4، ص233