معنای ولایت تشریعی چیست؟

[تقوی 1]

معنای ولایت تشریعی چیست؟

 

پاسخ اجمالی:

ولایت تشریعی به معنای حق قانون‌گذاری و وضع احکام الهی است که تنها به خداوند متعال اختصاص دارد. این ولایت شامل تمامی ابعاد زندگی انسان، از عبادات و معاملات گرفته تا امور سیاسی و اجتماعی، می‌شود. خداوند به عنوان خالق هستی، قوانین را بر اساس حکمت و مصلحت بندگان وضع می‌کند و هیچ‌کس حق قانون‌گذاری مستقل از اراده الهی را ندارد. بر اساس آیات قرآن، پیامبر اکرم (ص) و ائمه معصومین (ع) نیز به اذن الهی از ولایت تشریعی برخوردار بوده و اطاعت از آنان بر مؤمنان واجب است.

پاسخ تفصیلی:

ولایت تشریعی به معنای حق تشریع احکام و وضع قوانین و مقررات در حوزه‌های عبادی، معاملاتی، مالی، اقتصادی، سیاسی، قضایی، کیفری، اجتماعی، امور شخصی، تعلیم و تربیت، و سایر امور مرتبط با زندگی انسان است.[1]

این ولایت مخصوص خداوند متعال است، زیرا تنها او به عنوان خالق جهان از هرگونه خطا و اشتباه مصون بوده و جز خیر و صلاح بندگان چیزی را مدنظر ندارد. خداوند از جعل قوانین هیچ سود شخصی نمی‌برد و هدف او صرفاً هدایت بندگان به سوی سعادت حقیقی است؛ قرآن کریم نیز به ولایت تشریعی الهی تصریح کرده است: «هیچ مرد و زن مؤمنی را در امری که خدا و رسولش درباره آن حکم کرده‌اند اختیاری نیست.»[2]

با استناد به این آیه شریفه، می‌توان نتیجه گرفت که خداوند متعال در تمام اموری که قابلیت وضع قانون دارند، حکم قطعی صادر کرده است و هیچ‌کس حق قانون‌گذاری بر اساس رأی و نظر شخصی خود را ندارد؛ قانون‌گذاری، تنها در حیطه‌ی اختیار الهی قرار دارد.

 در تبیین این ولایت مرحوم آیت الله مصباح یزدی چنین می گوید: از منظر ما مسلمانان ولايت تشريعي كه به‌معناي ارائة دستورالعمل‌ها و قانون‌گذاري‌هاي الهي است، در درجة اول به‌وسيلة خداوند و براي هدايت انسان‌ها صورت مي‌پذيرد؛ آن‌گاه خداوند اين منصب را در اختيار جانشينانش مي‌گذارد و آنان موظف‌اند كه دستورات و قوانين الهي را در اختيار مردم بگذارند و همچنين آنان از جانب خداوند وظيفة حاكميت بر مردم را نيز بر عهده دارند و مردم موظف به اطاعت از آنها هستند. افزون بر آنكه رسول خدا(ص) عهده‌دار حكومت و ولايت تشريعي بر جوامع اسلامي است، از منظر شيعه، اين ولايت پس از آن حضرت به ائمة اطهار(ع) سپرده شده است و ازاين‌رو ولايت تشريعي ائمة اثناعشر(ع) و وجوب اطاعت از آنان از مقومات و ركن اساسي اعتقاد ما به امامت اهل‌بيت(ع) است. دايرة ولايت تشريعي ائمه(ع) بيشتر مربوط به احكام و مسائل اجتماعي است؛ مانند انواع معاملات، حقوق، وظايف اجتماعي، جهاد، مسائل سياسي و بين‌المللي و مسائل اقتصادي.[3]

بر این اساس و با توجه به آیات دیگر نظیر: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از خدا و رسول و اولی‌الأمر اطاعت کنید.»[4] پیامبر اکرم (ص) و ائمه معصومین (ع) به اذن الهی اجازه قانون‌گذاری داشته‌اند و اطاعت از آنان برای دیگران واجب است؛ در روایتی تصریح شده است که خداوند براساس این آیه، همه مؤمنان را تا روز قیامت به اطاعت از اهل‌بیت (ع) امر کرده است: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از خدا و رسول و اولی‌الأمر خود اطاعت کنید... خداوند ما (اهل‌بیت) را مرجع این آیه قرار داد و تمامی مؤمنین را تا روز قیامت به اطاعت از ما فرمان داد.»[5]

بنابراین، ولایت تشریعی تنها مختص خداوند است و کسانی که به اذن و اراده او اختیار یافته‌اند، در چارچوب قوانین الهی و برای هدایت بندگان قانون‌گذاری می‌کنند.

 

---

[1] ولایت تکوینی و تشریعی، لطف الله صافی گلپایگانی، ص 98 

[2] احزاب/ 36 - « وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَى اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْرًا أَنْ يَكُونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ ۗ وَمَنْ يَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا مُبِينًا»  

[3] سجاده های سلوک، مصباح یزدی، محمد تقی، ج2، ص 61

[4] نساء/ 59 « يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ ۖ فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَالرَّسُولِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ ۚ ذَٰلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلًا»  

[5] الکافی، الشیخ الکلینی، ج1، ص276، ح1